Ontroerend en fascinerend verhaal, hartverscheurend!

Het verhaal van Elsa laat zien hoe zwaar de emotionele bagage is van het opgroeien in de oorlog. Het dragen van de gevolgen van keuzes die niet de jouwe waren. Zelfs na zoveel jaren is de druk enorm en Elsa besluit om schoon schip te maken. Op een mooie dag is haar gezin bijeen en ze geeft aan haar volledige verhaal te willen doen. Haar kinderen weten wel iets van die tijd maar willen er niet aan. Ook zij, maar vooral de oudste zoon, hebben de gevolgen aan den lijve ondervonden hoe het voelt om een ´foute opa´ te hebben gehad, oftewel een NSB´er. Toch besluit Elsa om, nu ze nog leeft, alles wat zij zich kan herinneren te delen met haar (klein)kinderen. Wanneer ze aan het vertellen gaat wordt al snel duidelijk hoe de situatie was. In Weesp was de bezetting door de Duitsers nog redelijk rustig. De razzia´s zoals in Amsterdam vonden er niet plaats, wel werden alle Joodse stadsgenoten op de trein gezet ´om in Amsterdam te gaan wonen´. Wisten zij toen veel….. Samen met vriendinnetje Anna kon Elsa de wereld aan en samen maakten ze er het beste van. Totdat aan het licht kwam welke keuzes bepaalde mensen hadden gemaakt, waaronder ook haar vader. Haar gevoel voor rechtvaardigheid weegt vervolgens enorm zwaar voor Elsa. Wat er gebeurd is komt niet overeen met haar normen en waarden, die haar zijn bijgebracht door haar vader. Want wanneer maak je een fout, bén je ´fout´? Is er in oorlog überhaupt sprake van ‘goed’ en ‘fout’? Het is ieder voor zich, tijd om na te denken is er vaak niet. Redden wat er te redden valt.

Elsa vertelt over het opgroeien in een oorlog, dat alles behalve benijdenswaardig en gemakkelijk was. Al helemaal wanneer je in een hoek wordt geduwd waar je gevoelsmatig niet thuishoort of waar je niet wilt zijn. Door de keuzes die Elsa´s vader maakt krijgt zij hier als jonge tiener mee te maken. Vader heeft een kruidenierszaak in hartje Weesp en doet wonderwel steeds betere zaken in de oorlogstijd. Weesp is bezet door de Duitsers die hun boodschappen doen in de winkel van Aaldering. Al snel heeft vader in de gaten hoe bepaalde zaken geregeld worden in de oorlog en hij neemt een aantal beslissingen waar zijn vrouw niet volledig achterstaat. Hij zet toch door, hij meent echt dat hij de juiste keuzes maakt voor zijn gezin in deze uitzonderlijk moeilijke periode. De grote man van het Duitse leger in Weesp, Helmut Schinkel, lijkt een ware vriend in zware dagen en helpt het gezin aan klandizie. Hierdoor bloeit de zaak verder op maar komt het moment van de onvermijdelijke confrontatie steeds dichterbij. Ook voor Elsa, haar vriendschap met Anna wordt zwaar op de proef gesteld. In het dorp is sprake van een gemengde samenstelling van religies. Op school werkt Elsa´s lievelingsleraar De Bruyn. Van de een op de andere dag is hij verdwenen, net zoals nagenoeg alle andere Joodse bewoners van Weesp. De kinderen snappen er niets van, Elsa en Anna zijn getuige van hun vertrek en zwaar onder de indruk van dit alles. Hun kinderlijke onschuld is kenmerkend en vertederend. Wanneer Elsa vervolgens per ongeluk achter een groot geheim komt ontstaat er een precaire situatie maar er kan niets aan worden veranderd. Het is pompen of verzuipen. Totdat er dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen en Elsa in een gewetenswroeging komt.

Het boek ‘Mijn vader was een NSB’er’ is het indringende verhaal dat door Elsa wordt verteld. De situatie is bijzonder helder bekeken door de ogen van een jong meisje. Met tijden naïef maar tegelijk ook bijzonder scherp. Haar gevoel voor rechtvaardigheid is bewonderenswaardig te noemen. Mede daardoor besluit ze zo nu en dan dingen te doen of te regelen die niet conform haar leeftijd lijken te zijn maar het is duidelijk dat een periode van oorlog er voor zorgt dat men vroeg zelfstandig was en daar ook naar handelde. De schrijfstijl van Den Braber is ongecompliceerd en doet vriendschappelijk aan. Ja, er staan foutjes in het boek, daar heeft de redacteur een aantal steken laten vallen. Gelukkig doet het niets af aan het inhoudelijke verhaal zelf en dat moet gewoon echt gelezen worden. Het is knap van Den Braber, een dergelijk perspectief in te nemen –dat van een vrouwelijke hoofdpersonage, een jong meisje- en een periode die hem niet eigen is. De cover is veelzeggend op een cruciaal moment in het verhaal. Wetende hoe deze tot stand is gekomen is deze keuze volkomen te begrijpen. Ondersteund door mooi fotomateriaal en de getuigenissen die verder in het boek zijn verwerkt is het een levensecht relaas geworden dat schrijnend genoeg nog dagelijks, ergens op de wereld, plaatsvindt. Er is altijd ergens wel iemand die te maken heeft met nagenoeg dezelfde dilemma’s en overlevingsdrang. Die zijn namelijk uniform in een oorlogssituatie. Wanneer is iets fout? Wie zal het zeggen. Met een traan en een brok in de keel dit boek gelezen. Wanneer viert het recht zijn zege? En wanneer maak je de juiste keuzes? Pas op het moment dat je er zelf voor staat weet je wat het is, eerder niet. Het vraagstuk ‘wanneer ben je ‘fout’?’ laat maar niet los. Dat is een teken dat het boek indruk heeft gemaakt, dat het ‘binnen’ komt.

Samenvattend is ‘Mijn vader was een NSB’er’ een ontroerend en boeiend verhaal dat je maar moeilijk weg kan leggen als je eenmaal aan het lezen bent. Een magnolia, een witte knuffelbeer en Van Houten chocolade hebben een driedimensionale betekenis gekregen door dit boek. Het voorwoord, maar ook zeker de vertellingen ná het verhaal van Elsa, zijn heftig en triest. Wat een ellende en wat een kracht! De Braber heeft een integere kijk op vriendschap, overleven en de waarheid gegeven. Een ware aanrader, ook als je niet van oorlogsboeken houdt. Het is meer dan de moeite waard.
Wat is dé waarheid? En wie spreekt hem uit?