Heerlijk wijs

Aan een klassiek boek (laten we stellen, van meer dan 100 jaar oud) kleven vooral veel voordelen. Het heeft per definitie kwaliteit, want de tand des tijds heeft zich blijkbaar op hem verbeten. Het laat de lezer kennismaken met een andere periode, een andere wereld en andere gebruiken. Je steekt er dus altijd wat van op. Bovendien heeft elke goede bibliotheek een voorraadje liggen of zijn ze voor weinig te koop in de boekwinkel.

Nadeel kan zijn: de toegankelijkheid. Hoewel de mens van 100+ jaar geleden verrassend veel op de mens van nu lijkt, stapt de lezer van Dostojevski’s Misdaad en straf in iets dat hij of zij aanvankelijk moeilijk kan plaatsen: het Sint Petersburg van 1866 dat bomvol armoede, stank, honger en vuil is, waar elke hoofdpersoon met verschillende namen wordt aangesproken, waar rangen en standen het menselijk geluk bepalen, waar hoffelijke omgang vloeiend overgaat in gruwelijke beschuldiging en waar de politie nog de tijd neemt om een moordverdachte te tergen tot hij niet anders kan dan bekennen of zelfmoord plegen.

Een heerlijk boek dus, zeker nadat de lezer gewend is geraakt aan bovengenoemde eigenaardigheden. Een wijs boek ook. Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (1821-1881) laat hoofdpersoon Raskolnikov een fantastische theorie vertellen; over dat de gewone mensen, de massa, ‘door kruising van rassen en soorten met veel moeite uiteindelijk een mens met enige mate van zelfstandigheid voort zal brengen’, een ‘nieuwe’, een ‘genie’. En om zover te komen mogen de voorlopers van die genieën straffeloos moorden. Zoals Napoleon deed. En nog wat standbeeldgerechtigden. Maar het boek kent ook kleiner genot, zoals de beschrijving van Pjotr Petrovitsj die ‘de ziekelijke gewoonte had zichzelf te bewonderen: hij had een hoge dunk van zijn eigen intelligentie en talenten en soms, wanneer hij alleen was, bewonderde hij zijn gezicht in de spiegel.’ Hier herkennen we moeiteloos de Amerikaanse president in, zeker als Dostojevski vervolgens haarfijn uitlegt waarom Pjotr Petrovitsj een jonge vrouw van armoedige komaf uitkiest om te huwen.

Een heerlijke, wijs boek met lessen uit vroeger tijden die verrassend actueel zijn. Laat al die nieuwe titels gerust verstoffen, pak eens een verfrissende klassieker!