Elsschot en Rembrandt

PENSIOEN van Willem Elsschot

Een recensie schrijven over een boek van Elsschot voelt een beetje als een poging om de Nachtwacht van Rembrandt te omschrijven.
Dat schilderij moet je gewoon gezien hebben en dit boek moet je gewoon gelezen hebben, beiden zijn uniek in hun soort, waarmee ik ze niet met elkaar wil vergelijken.
Pensioen, zoals de titel verraadt, gaat over een uitkering van overheidswege aan een persoon die zich verdienstelijk heeft gemaakt voor volk en vaderland, of in dit geval aan de nabestaanden van iemand die door oorlogshandelingen is komen te overlijden.
Elsschot beschrijft in dit verhaal een zeer gecompliceerde situatie, die hij in meer of mindere mate zelf ervaren heeft binnen zijn familie. De hoofdpersoon Laarmans, het alter-ego van Elsschot, wordt verwikkeld in een familiedrama, nadat zijn zwager, kort na de tweede wereldoorlog, in Duitsland is komen te overlijden. Hij was daar door de bezetter te werk gesteld op een boerderij en overleed niet aan het gevolg van oorlogshandelingen, maar aan een hevige griep en is ter plaatse begraven. Zijn moeder meent toch aanspraak te kunnen maken op een uitkering, het pensioen, dat aan nabestaanden van oorlogsslachtoffers uitgekeerd wordt.
Maar haar zoon, Willem, laat ook een zwangere vriendin na, die na de geboorte van haar zoon Alfred, vindt dat zij hiervoor in aanmerking komt. Willem heeft voordat hij overleed schriftelijk zijn zoon erkend.
Het wordt allemaal nog gecompliceerder wanneer Bertha, de vriendin van Willem later in het huwelijk treedt met Wouters, die Alfred als een eigen kind wil aannemen.
Wanneer Alfred, inmiddels volwassen geworden, zelf in het huwelijk wil treden wordt hem duidelijk dat niet Wouters, maar Willem zijn natuurlijke vader was.
Dit leidt tot onbeschrijfelijke toestanden binnen de familie, waarbij patriotisme en eigenbelang in strijd met elkaar komen, het gaat immers over een flinke som Belgische Franken en de overheid wil er voor zorgen dat de rechthebbende (Alfred) deze uitgekeerd krijgt, nadat het geld teruggevorderd is bij de familie.
Een dergelijk verhaal in het schitterende Vlaamse taalgebruik van Elsschot boeit de lezer van de eerste tot de laatste bladzijde. Gelukkig is er ook een fraai nawoord met aantekeningen opgenomen, waardoor het soms onbegrijpelijke woordgebruik verduidelijkt wordt.
Het is een heerlijke, hernieuwde, kennismaking met het bloemrijke werk van Elsschot en dat maakt het lezen van dit boek meer dan waard.

Rob Verheggen