Geen thriller, maar wel uitermate boeiend

"Bedrog, schipbreuk, moord, slavernij, moed" staat te lezen op de cover van dit boek. Misschien waren het die kwalificaties wel die Batavia van de Australische schrijver Peter Fitzsimons bij Crimezone deden aanbelanden, want dit is geen thriller. Batavia is een reconstructie van de dramatische reis die het gelijknamige vlaggenschip van de Verenigde Oost-Indische Compagnie maakte tussen 1628 en 1629.

Op 29 oktober 1628 verlaat de Batavia Texel voor een maandenlange zeereis naar Java. Naast de 341 opvarenden voert het schip een ongeziene hoeveelheid goud en zilver met zich mee. Schipper is Ariaen Jacobsz, een zeer ervaren zeeman, maar de hoogste gezagdrager aan boord is commandeur Francisco Pelsaert, opperkoopman van de VOC. Ook aan boord is onderkoopman Jeronimus Cornelisz, een wolf in schaapskleren die geen last heeft "van zoiets lastigs en buitenissigs als een geweten". Sluw inspelend op de haatgevoelens van Jacobsz jegens Pelsaert ingevolge een incident uit het verleden, laat hij bij de eerste het plan voor de kaping van het schip ontkiemen. Maar net als de groep rond de twee muiters groot genoeg is en wil toeslaan, lijdt de Batavia op 4 juni 1629 schipbreuk op de Houtman Abrolhos, een eilandengroep voor de westkust van Australië. Nadat de overlevenden veilig op een van de eilandjes zijn ondergebracht, zeilen Jacobsz, Pelsaert en 46 opvarenden met de grote barkas van het schip door naar Batavia om hulp te halen. Pelsaert laat, nog steeds nietsvermoedend, de rest van de schipbreukelingen achter in handen van Jeronimus Cornelisz. Die heeft het geluk dat bijna al zijn medestanders ook op het eiland zijn achtergebleven. Als over enkele maanden Pelsaert met het reddingsschip terugkeert, wil hij dat alsnog kapen om er met de rijkdommen van de Batavia vandoor te gaan. Om te vermijden dat Pelsaert vroegtijdig gewaarschuwd wordt, beginnen de muiters de andere opvarenden systematisch te vermoorden. Er ontstaat een waar schrikbewind, en de enkele vrouwen die aan boord waren, worden vernederd tot seksslavinnen. Een kleine groep mannen weet echter te ontsnappen naar een ander eilandje, en kan daar standhouden tot ze door de teruggekeerde Pelsaert ontzet worden. Op dat moment hebben Cornelisz en zijn kornuiten al ruim 120 mensen omgebracht...

Wat meteen opvalt is de degelijke feitenkennis waarop de auteur zijn verhaal heeft opgebouwd. Peter Fitzsimons is zeker niet over het ijs van één nacht gegaan, maar heeft duidelijk diepgaand voorbereidend onderzoek verricht, zowel naar de tijdgeest als naar de ware toedracht van de gebeurtenissen. Hij heeft zijn verhaal geschreven in een observerende, verslaggevende stijl. Bijzonder is het totale gebrek aan dialogen. Af en toe 'zegt' iemand wel iets, maar tot echte gesprekken komt het nooit. Men zou haast denken dat deze verteltrant stereotiep - of gewoon handig - is voor de geromantiseerde, maritieme geschiedschrijving, want ook in het meesterwerk van de Deense auteur Thorkild Hansen over de ontdekkingsreizen van zeevaarder Jens Munk (1579-1628) zijn dialogen opvallend afwezig.

Dit werk is niet eenvoudig te catalogeren: het valt buiten de klassieke definitie van de historische roman, waarin de geschiedenis doorgaans slechts de achtergrond is voor een verzonnen 'historisch' verhaal. 'Narratieve non-fictie' lijkt een beter kader voor dit boek, want in Batavia spelen de feitelijke gebeurtenissen de hoofdrol, en dient het 'fictieve' slechts om een indringende en bij momenten ook spannende vertelling mee te maken.

Daarin is Fitzsimons met vlag en wimpel geslaagd. Het verhaal van de Batavia is op zich al boeiend, het wordt hier bovendien op een meeslepende en erg genietbare manier verteld. Zelfs als hij vele tientallen bladzijden na elkaar uitsluitend wijdt aan de gedetailleerde beschrijving van alle moordpartijen, valt slechts een vleugje eentonigheid waar te nemen. De korte hoofdstukken en snelle wisseling tussen de diverse podia waarop het verhaal zich afspeelt, houden trouwens een stevige vaart in deze vertelling. De auteur dringt door in de geesten van de voornaamste hoofdrolspelers waardoor ze uitstijgen boven hun rol van historische figuren en echte mensen van vlees en bloed worden, mensen met gevoelens, mensen met karakter. Toch verliest hij nooit zijn respect voor het historische fair play.

Het boek is helemaal af. De lange epiloog bevat een overzicht van hoe het verder gegaan is met een aantal hoofdrolspelers na hun avontuur met de Batavia. Veel historisch materiaal hierover is er niet, maar wat er te vinden was heeft Fitzsimons gebruikt en volstaat om de nieuwsgierigheid van de lezer te sussen.

Aan de thrillerliefhebber die eens een ander boeiend boek wil lezen: probeer het met Batavia. Aan de liefhebber van de historische roman nadrukkelijk dit: lees zeker Batavia!