Een dramatisch sprookje voor volwassenen

Er zijn boeken die door hun ondraaglijke spanning de lezer bij de keel grijpen. Er zijn boeken die ontroeren vanwege de schoonheid van het verhaal, of verdrietig maken ingevolge de hartverscheurende dramatiek, of bewondering afdwingen omwille van hun historische of wetenschappelijke grondigheid... En er zijn boeken die een beetje van dat alles hebben en een mens gewoon gelukkig maken... Het lied van leven en dood van de Argentijnse schrijver Marcelo Figueras is zo'n boek. Vanaf de eerste bladzijden nestelt zich een genoeglijke glimlach op het gelaat van de lezer.

Argentinië, 1984. Teo Labat is 28 en trekt door het land op zoek naar een nieuwe uitdaging en een leven los van zijn moeder, bij wie hij tot dan toe inwoonde. Als hij ergens onderweg ongelukkig ten val komt en zich daarbij verwondt, wordt hij opgevangen door de bloedmooie Pat Finnegan die hem verzorging en onderdak aanbiedt: geen sinecure, want Teo is 2 meter 27 lang! En zo strandt Teo in het dorpje Santa Brigida, waar alvast geen gebrek is aan kleurrijke, bizarre, verbazingwekkende, fantastische en fabelachtige persoonlijkheden.
Teo en Pat hebben allebei een gekwetste ziel aan hun verleden overgehouden, hij vanwege zijn enorme gestalte, zij ingevolge wreedheden die ze tijdens de pas opgedoekte militaire dictatuur heeft moeten ondergaan. Hun misère brengt hen liefdevol tot elkaar. Hun verhouding is er een van geven en nemen, waarbij Teo vooral geeft en Pat graag neemt. Toch heeft Teo moeite om tot Pat door te dringen, zij houdt iets verborgen dat haar angstig maakt. Met de hulp van Pats eigenwijs en vroegrijp dochtertje Miranda ontdekt hij dat Pat op de vlucht is voor "de Gevallen Engel", een topman van het vroegere militaire regime. Pat blijft dit koppig ontkennen, zelfs als de bewijzen zich opstapelen tot een ware scheidingsmuur. Als ze Santa Brigida toch moeten ontvluchten, kan Pat de angst niet langer aan en ze zakt weg in krankzinnige lethargie. Nu blijkt hoe onvoorwaardelijk Teo van haar houdt, en toont Miranda - voorheen al vaker de verzoenende katalysator tussen beide geliefden - eindelijk haar bijzondere krachten...

De karakters van de hoofdrolspelers - Teo, Pat en Miranda - ontplooien zich in de loop van het verhaal tot onvergetelijke figuren. Teo, met zijn fenomenale postuur, is goedmoedig en heeft veel hulpvaardigheid en liefde te geef. Hij is eerlijk en openhartig, maar verwacht van anderen dezelfde eerlijkheid en openhartigheid terug. Pat, in al haar vertwijfeling, angst en onzekerheid, vraagt zich voortdurend af waar ergens op haar levensweg ze haar goedheid is kwijtgeraakt. Ze beschouwt zichzelf als een belabberde huisvrouw en een monster van een moeder, omdat ze er onvoldoende in slaagt haar kind te beschermen tegen "waarheden die niet te verdragen zijn". Miranda, wellicht het beklijvendste personage uit dit verhaal, beschikt over een resem uitzonderlijke gaven, waarvan telekinese nog de minst indrukwekkende is. Miranda heeft het ook altijd door als iemand staat te liegen.

De grote kracht van het boek schuilt in de veelheid aan bijzondere personages die het dorpje Santa Brigida bevolken en geregeld het pad van de hoofdrolspelers kruisen. Burgemeester Farfi, bijvoorbeeld, lijdt aan het syndroom van Gilles de la Tourette. Gedurende de werkweek neemt hij pilletjes om de gênante uitingen van deze aandoening te onderdrukken (en daarmee ook zijn persoonlijkheid), maar tijdens het weekend is hij zijn scheldende, vloekende, roepende en tierende zelve, en is hij toegankelijk, vriendelijk en gedienstig. Of mijnheer Puro Cava, de ambtenaar van de Burgerlijke Stand, die dyslectisch is waardoor nogal wat kinderen 'officieel' een andere naam hebben dan deze die de ouders voor hen hadden bedacht. Bouwvakker David Caleufu is zo timide dat zijn bruid op hun huwelijksdag in zijn plaats "ja, ik wil" moest antwoorden. Mevrouw Pachelbel maakt overdag confituren en geeft zichzelf graag het air van een chique dame, maar houdt er 's avonds vlot twee minnaars op na... Al deze en nog veel meer opmerkelijke figuren zorgen vaak voor hilarische toestanden die de lezer luidop doen lachen, en die samen een perfect tegengewicht vormen voor de dramatiek van het eigenlijke verhaal, het verhaal van Teo, Pat en Miranda.

Over de psychologische uittekening van de personages dient amper wat gezegd. Ieder personage heeft wel iets dat afwijkt van wat wij, de nuchtere bewoners van déze wereld, als 'normaal' beschouwen. Figueras creëert een eigen wereld waarbinnen hij, met veel gevoel voor humor en tragiek, zijn personages een uniek karakter en een eigen leven weet te geven. De lezer ontkomt niet en leeft en voelt met hen mee.

Het lied van leven en dood is een dramatisch sprookje voor volwassenen. Het hele verhaal pootjebaadt in een ingehouden magisch-realistische sfeer die altijd voelbaar is, maar nooit overheerst. Magische of − om het sprookjesachtig te houden − toverachtige elementen worden maar zelden uitdrukkelijk opgevoerd, en worden vrijwel altijd gebruikt om de absurditeit van een bepaalde situatie te benadrukken: als Teo in het begin van het verhaal ten val komt, is dat omdat hij op de vlucht is voor een Latijnsprekende wolf... Ik zie wenkbrauwen omhooggaan en vraagtekens opstijgen, maar om het absurde van deze situatie niet te ondermijnen, geef ik hier verder geen uitleg bij!

Ik had het in mijn inleiding over een genoeglijke glimlach. Wel, die blijft 557 bladzijden lang op het gelaat van de lezer genesteld. Af en toe komt een traan van ontroering er vanzelf bij, maar die verjaagt de glimlach niet. En als de lezer bij de tragische ontknoping onvermijdelijk een brok in de keel krijgt, zelfs dan houdt de genoeglijke glimlach stand.