Onafhankelijke mensen.

"Onafhankelijke mensen" is het derde werk dat ik van Halldór Laxness lees, en deze auteur blijft mij in stijgende mate verbazen, overdonderen, aangrijpen, amuseren en ontroeren. Nadat ik eerder al "De klok van IJsland" met vier en "Salka Valka" heel overtuigd met vijf sterren bekroonde, dacht ik het beste van deze schrijver wel gehad te hebben, maar "Onafhankelijke mensen" heeft mij alweer met verstomming geslagen...

IJsland, begin 20ste eeuw... Bjart is een schaapherder met een droom: hij wil van niemand afhankelijk zijn. Na 18 jaar knechtschap bij heer van Buitenroodmoeras, kan hij eindelijk zijn eigen bedrijfje opstarten: hij verwerft een klein huisje − een krot eigenlijk, maar hij doopt het wel 'Het Zomerhuis − met een lapje grond, en hij heeft zich een bescheiden kudde schapen bijeen kunnen sparen. Op een wat listige wijze weet hij een vrouw bij zich in huis te halen, en hij is vastbesloten om nu geheel onafhankelijk door het leven te gaan. Maar een schier eindeloze reeks tegenslagen wordt zijn deel... Zijn vrouw sterft bij de bevalling van een dochter die niet eens de zijne is. Zijn tweede vrouw schenkt hem de zo gewenste zoon die zijn opvolger moet worden, maar een nietsnut blijkt te zijn. Zijn schapen worden getroffen door alle mogelijke ziektes of worden moedwillig afgeslacht. Hij verliest ook zijn tweede vrouw, en van de zeven kinderen die zij hem schenkt blijven er maar drie in leven. Asta Sollilja, de onechte dochter waar hij zielsveel van houdt − hij noemt haar zijn levensbloem − raakt ongehuwd zwanger en krijgt er tbc bovenop. Een financiële onoplettendheid zal hem uiteindelijk op de knieën krijgen: hij gaat failliet en moet opnieuw in ellende leven, alleen nog bijgestaan door de dan al doodzieke Asta. Maar Bjart houdt zelfs dan het hoofd nog opgeheven...

Deze samenvatting wekt ongetwijfeld de indruk dat "Onafhankelijke mensen" een zwaarmoedige en neerslachtige vertelling is, maar dat is slechts een misleiding. Het verhaal is in een luchtige toon geschreven, en doorspekt van de soms satirische maar meestal erg cynische alomtegenwoordige humor die zo typisch is voor het werk van deze auteur. Wat er ook gebeurt of wat hem ook overkomt, Bjart blijft op een bijna aandoenlijke manier onverzettelijk in zijn optimisme en laat zich niet breken: hij is allesbehalve een meelijwekkend figuur. Net zoals in de hierboven genoemde werken van deze auteur, staat ook in deze familieroman de eenzame overlevingsstrijd van de enkeling centraal. Alweer is de term 'contrast' kenmerkend voor deze roman: alle mogelijke ellende, tegenslagen en rampspoed aan de ene kant, en aan de andere het koppige, onwrikbare optimisme dat het slachtoffer van al die miserie daar tegenover stelt... Laxness speelt op meesterlijke wijze en liefdevol met contrasten.

In zijn nawoord bij dit boek schrijft vertaler Marcel Otten dat "Onafhankelijke mensen" niet meer is dan 'een verhaal over een keuterboer en zijn schapen', en in wezen is dat ook zo. De schapen − die voor zijn broodwinning zorgen − staan symbool voor Bjarts garantie op zelfstandigheid, en hij is bereid daar alles voor op te offeren. Zijn koppig individualisme kost hem vrouwen en kinderen, maar dan nog blijft hij rotsvast geloven in de waarde van het onafhankelijke leven. De sociale ondertoon is duidelijk: de roman is een aanklacht tegen het blinde en compromisloze nastreven van bezit. Laxness schreef deze roman in 1934/35, een periode in zijn leven waarin hij uitgesproken socialistische/communistische sympathieën koesterde, maar moraliserend of belerend is dit boek zeker niet.

Ik kan niet precies bepalen wat mij zo aantrekt in de boeken van Laxness. Ze moeten met enige verscherpte aandacht gelezen worden, want bijvoorbeeld schrikt hij er niet voor terug volzinnen van een halve bladzijde te construeren, en daar lees je niet zomaar even vluchtig overheen. En toch blijf ik ieder woord en iedere zin savoureren als ware het chocoladepudding.