De geesten in de Gazastraat *

Frances en Andrew Shore hebben een tijd in Zambia gezeten en zijn op zoek naar een nieuwe plek. Spaargeld hebben ze niet en baantjes in het Verenigd Koninkrijk liggen niet voor het oprapen. Andrew krijgt als bouwkundig ingenieur een baan aangeboden in Djedda in Saoedi-Arabië. Hij gaat vooruit, Frances wacht in het Verenigd Koninkrijk tot haar visum is geregeld. In Afrika willen de Shores niet blijven al hebben ze het er naar hun zin gehad. In het vliegtuig naar S-A krijgt Frances aanwijzingen dat het vermoedelijk geen makkelijk verblijf gaat worden. Ze realiseert zich bovendien dat je je eigen problemen altijd met je mee neemt. Dit is al een heel kleine vooruitwijzing - en er zijn er meer - dat Frances het niet makkelijk gaat krijgen in het Koninkrijk S-A. Wie Mantels autobiografie ‘De geest geven’ heeft gelezen, zal vermoeden welke problemen haar parten spelen. In het verdere verloop ziet de lezer dat Frances in de omgang met haar buurvrouwen een beetje ongemakkelijk wordt als dezen haar op het hart drukken dat het leven als moeder bijzonder ‘fullfilling’ is.

In de loop van het boek zien we Frances wel steeds vreemdere dingen ervaren en denken. Er gebeuren ook rare dingen en het leven in S-A is ook om dol van te worden, niets is wat het lijkt, en alles kan voortdurend 180 graden omslaan. Andrew probeert zijn vrouw te steunen waar hij kan, maar hij bevindt zich in een spagaat - oei, pijnlijk! -: hij kan moeilijk zijn baan opgeven voor het contract eindigt; ze zullen geen geld hebben, in de UK zijn weinig jobs, en een uitreisvisum uit S-A krijg je niet zomaar. De expats zitten als het ware gevangen in S-A, ook zonder tralies.

In deel 2 volgen de gebeurtenissen zich met een sneltreinvaart op; naarmate het boek vordert gaan de dingen sneller. Dat alles culmineert tenslotte in het droeve lot van Fairfax.

Thema’s:
‘Culture clash’; het is vrijwel ondoenlijk te leven in een samenleving die in alles het tegengestelde is van die waarin je bent grootgebracht.
Vervreemding; Verblijf in den vreemde met een cultuur die in alles het negatief lijkt van je eigen cultuur, leidt tot paranoia.
Feminisme; cultuurrelativisme is Frances op de huis geschreven maar vrouwen moeten niet behandeld worden als tweederangs-burgers.

Motieven, o.a.:
de ‘lege’ flat
de man met het geweer
de verborgen tuin - die Frances ziet maar Andrew niet -
het zelf maken van alcohol

Mantel heeft een heel fijne, tamelijk precieze schrijfstijl, die veel Engelse schrijvers hebben, en die ik erg waardeer. Zij schrijft alles met nuance; soms duidt zij de dingen terloops aan, zoals in het begin de problemen die Frances heeft. In de loop van het verhaal kom je er misschien wel achter wat die zijn. Je moet ook wel een beetje tussen de regels door lezen, als schrijft ze heel nauwkeurig.
Ze weeft motieven en thema’s heerlijk door elkaar, zodat er een stevig weefwerk ontstaat.

Soms lijkt de roman erg focust op de politieke en maatschappelijke situatie van S-A. Hoe bizar die ook is, toch denk ik dat de lezer op Frances moet focussen. Zij is degene die dit alles ondergaat. Zij is geenonbeschreven blad, ze heeft haar eigen issues, in zichzelf als persoon en in haar huwelijk, en die worden in een extreme situatie als in een in ontwikkeling zijnde islamitische natie alleen nog maar vergroot. Doordat zij niet vrij is zich te bewegen zoals ze wil, kan ze haar problemen niet uit de weggaan: geen baan buitenshuis, geen echtgenoot die de kastanjes uit het vuur haalt, geen vrijheid om te winkelen waar je wilt, etc. De gevangenis buiten vergroot haar innerlijke gevangenis.

* Verwijzing naar 'De geest geven', het autobiografische relaas van Mantel uit 2004 / 2016