Een vrijgevochten vrouw?

Door de proloog weten we als lezer direct dat dit verhaal slecht afloopt. Het verhaal begint met het einde van Mata Hara. Dat mag geen spoiler heten, want ‘iedereen’ weet dat zij in WO I als spion voor de Duitsers veroordeeld werd tot de kogel. Dat schijnt in oorlogstijd een symbolische doodstraf te zijn. Dat gebeurde in Frankrijk. De guillotine had immers ook tot de mogelijkheden behoord.
Het grootste deel van het boek bestaat uit een lange brief van Mata Hari aan haar advokaat, maître Clunet, maar eigenlijk bedoeld voor haar dochter. Met haar zij geen contact meer heeft, sinds zij zich heeft laten scheiden van haar man.
We leren Mata Hari kennen - naar eigen zeggen - als een vrijgevochten en zelfbewuste vrouw. Zij heeft haar kunst: de exotische, erotische dansen, en zij heeft haar minnaars, als zij met dansen minder verdient. Ze is - kort door debocht - gewoon een dure prostitué. Dat steekt ze niet onder stoelen of banken.
Het tweede thema is haar vermeende spionage voor de Duitsers. De tweede brief in dit verhaal is van haar advokaat aan Mata Hari, wanneer hij weet dat zij geen gratie zal krijgen en het vuurpeloton haar wacht. Hij verklaart haar ook de liefde, iets wat zij niet weet of niet wil weten. Clunet doet uit de doeken hoe het nu komt dat zij een doodsvonnis krijgt terwijl de bewijzen daarvoor ontbreken.
De brief van Mata Hari is een soort van apologie, een ‘verweerschrift’, maar wel eentje waarin niet het slachtofferschap overheerst, in tegendeel. Hier spreekt een redelijk zelfbewuste vrouw, die ook wel weet dat haar zeden een beetje te ruim waren voor haar tijd, maar die toch geen slachtoffer wil zijn.
Het structurele voordeel van een roman in brieven is dat je als lezer weet dat wat in een brief staat heel subjectief is en dat het personage wellicht niet helemaal betrouwbaar is. De brief van Clunet is ook een soort apologie, een verklaring waarom hij haar niet heeft kunnen vrijkrijgen. Hij heeft gefaald in zijn rol als advokaat, maar ook in zijn rol als minnaar, die hij blijkbaar is - al is het maar in gedachten.

Het genre van dit boek is ‘faction’, zoals bijvoorbeeld ook het boek van Truman Capote, In koelen bloede. Coelho verantwoordt dat in een nawoord; hij houdt zich aan de feiten, zegt hij, al haalt hij de geboorten van haar kinderen door elkaar. De jongen is eerst geboren. Beetje slordig, denk ik. Dat is een boek aan de hand van de feiten, maar engiszins ‘geromantiseerd’, niet in de zin van ‘romantisch‘ maar in de zin van ‘als een roman’, als fictie. Maar inmiddels denk ik ook dat door het gebruik van een onbetrouwbare verteller, nl Mata Hari zelf in haar apologie, het genre ‘faction‘ toch een beetje gerelativeerd moet worden. Ik vind dat Coelho het op de een of andere wijze wel wat spannender had kunnen maken door dit onbetrouwbaare-vertellers-perspectief wat extra te benaderen. Wat dat betreft vind ik het boek van Tomas Ross, De tranen van Mata Hari, veel geslaagder. Spannender, in de zin dat je je meer gaat afvragen: was ze nu wel of geen spion? Maar misschien is het niet Coelho’s bedoeling het ‘onbetrouwbaarheidsperspectief’ te benadrukken.

Ik heb één ander boek van Coelho gelezen, De heks van Portobello. Ik was daar niet heel erg stuk van. Ik vind de schrijfstijl in dit boek over het algemeen zeer prettig leesbaar en ook wel goed geschreven. Kritiekpuntje is dat Coelho af en toe alles wel heel expliciet uitlegt alsof hij bang is dat de lezer het niet helemaal snapt. Dat vind ik jammer. Dan lijkt het alsof hij te veel door de knieën gaat, alsof de lezer een kind is.

Van motti houdt Coelho wel. twee gaan eraan vooraf; Clunet sluit zijn brief er ook mee af, een citaat uit Prediker over recht en onrecht. Vooraf gaat volgens mij een regel uit het ‘Wees gegroet, Maria, vol van genade...’, maar iets anders dan ik het ken of misschien is het toch uit een ander gebed. Het tweede is uit Lucas 12;58-59, over rechtbank en rechters.
Zit het spirituele van dit boek dan in het geloof en de Bijbel en in gebed? Dat vraag ik me af.