Rioolpers en RAF

Heinrich Böll, De verloren eer van Katharina Blum. Hoe geweld kan ontstaan en waartoe het kan leiden

Het verhaal gaat over een zekere Katharina Blum, een huishoudster, die zeer goed bekend staat, die een riooljournalist in haar eigen huis doodschiet omdat hij haar, die zeer kuis is en netjes, oneerbare voorstellen doet en haar in de rioolpers zwart maakt. Ze geeft zichzelf aan bij de politie.Zij heeft connecties met een zekere Ludwig Götten, die als ik het goed begrijp, verdacht wordt van deelname aan de RAF, Rote Armee Fraktion, al valt de term RAF niet. Nee, natuurlijk niet, dat zou al te ‘obvious’ zijn. O misschien wordt Götten zo weggezet als een gewone crimineel in plaats van een politieke gevangene. Dat was in Duitsland en Noord-Ierland en misschien ook in Italië in die jaren (’70/’80 vd 20e eeuw) een fundamenteel issue.

Verschillende mensen worden verhoord over haar en haar motieven en hoe alles in het werk gegaan is.

Een van de grootste informatieverschaffers is een soort alwetende verteller, die niet objectief is, wat je zou verwachten, omdat hij aan het verhaal, aan de handeling niet deel neemt. Hij fungeert meer als het koor bij een Grieks drama: hij voorziet het verhaal en de gebeurtenissen van commentaar, hij weidt uit.

Het is niet een echte psychologische roman. Ook geen politieroman. Is het een politieke-maatschappijkritische roman? In zekere zin. In ieder geval wordt de rioolpers aan het kruis genageld. Dat gaat niet subtiel, maar ook niet heel erg van dik hout zaagt men planken. Een eerlijke en hardwerkende vrouw, die bij iedereen, behalve haar leugenachtige moeder (en misschien nog een paar types) goed bekend staat, wordt tot misdaden gedreven, waarvoor? Om rioolblaadjes te verkopen? Een pars pro toto voor een geperverteerde samenleving, of geperverteerde pers?

Dit is de derde roman van Böll die ik lees. Heel vroeger Grüpenbild mit Dame, idd in het Duits; vorig jaar Biljarten om half tien.

Bij alle drie heb ik de ervaring dat ik Böll maar heel moeilijk kan volgen. Hij meandert de gebeurtenissen aan elkaar op een wijze die ik eigenlijk niet precies kan volgen. Is hij intuïtief? Is het zijn bedoeling mij zo te desoriënteren, te vervreemden als het ware (vervreemding is wel een concept uit die rijd: jaren 60 en 70 vd 20e eeuw); alle lezers dus? Is dat onduidelijke een symptoom van Duitsland na WOII? De worsteling van de Duitser na een dergelijke verschrikking en misdaden tegen de menselijkheid?

Biljarten om half tien vond ik wel veel beter dan Katharina Blum. Ik herinner me de film van regisseur Margaretha van Trotta over dit boek, als ik het me goed herinner - het is echt al heel lang geleden - ook een lastig te volgen film. Maar er resteert iets van grote onrechtvaardigheid tov Katharina, een deugdzame vrouw, wier eer te grabbel wordt gegooid.

Eerlijk gezegd valt het boek me tegen. Die rare alwetende verteller met zijn commentaar en iets wat riekt naar ironie - denk ik -, die zogenaamde ‘objectieve’ (politie)verslagen, ik krijg er geen vat op. Dat kan ik natuurlijk niet zo goed uitstaan want ik ben best wat gewend op moeilijke-boeken-gebied.

Goed, dan nog maar eens een boek van hem lezen: Meningen van een clown misschien; dat stond in de jaren 70 als erg goed te boek. Ik heb nog wel een stapeltje van hem.
Duister vind ik Böll en misschien komt dat wel door de oorlog, het collectieve schuldgevoel van de Duitsers en hoe daar in jezusnaam mee om te gaan?


Buddy read met Tea van Lierop en Jan Haas voor KG. Lees in het blog wat zij ervan vonden!