Lessen uit het verleden bieden geen garantie...

Er is al veel geschreven over Hitler. En toch blijft het een raadsel hoe iemand in staat is zo veel narigheid te veroorzaken. Volker Ullrich doet een nieuwe poging om de ultieme biografie neer te zetten en afgaand op de hoeveelheid informatie die hij in het eerste deel weet te stoppen, zou het best eens een geslaagde poging kunnen zijn.

Volgens de schrijver zelf zijn veel van de bestaande biografieën op een of andere manier beperkt vanwege een zekere vooringenomenheid. Dat is goed voorstelbaar. Hoe zou je nu ook positieve dingen over Hitler kunnen opsommen zonder direct een naar beeld van jezelf als schrijver te creëren? Ullrich doet dat door te kiezen voor een zeer zakelijke, afstandelijke manier van weergeven. Hij noemt data en namen en gebeurtenissen. De lezer moet dan zelf maar een positie bepalen. Toch wordt het nergens een saaie opsomming van feiten. De ruim 750 pagina’s zijn onderverdeeld in verschillende onderwerpen die logisch in elkaars verlengde liggen. De extra 200 pagina’s met noten en verwijzingen geven in ieder geval de indruk dat er degelijk onderzoekswerk verricht is.

De meest beklemmende gedachte die bij het lezen van dit alles achterblijft is de herkenning van het geheel. Vanaf de start van de beweging in de jaren 20 van de vorige eeuw tot aan de eerste stappen richting de tweede wereldoorlog, zie je een herhaling van zetten wanneer je de gebeurtenissen in het heden plaatst. De politiek die wordt bedreven en de acties die worden opgezet. De manier waarop de publieke opinie bewerkt wordt en de manier waarop tegenstanders monddood gemaakt worden, laat je met angst en beven de eigen toekomst tegemoet zien. Veel van de personen die in het boek op het toneel verschijnen, hebben namen die je vaag herkent uit de geschiedenis lessen van school. Nu worden het echter mensen en ga je zien waarom ze bepaalde (op het oog onbegrijpelijke)keuzes maakten en welke gevolgen deze keuzes voor de loop van de geschiedenis gehad hebben.

Eigenlijk zou dit boek een standaard werk moeten zijn voor iedereen die iets met politiek, cultuur en opvoeding te maken heeft. Daarbij kan dan een handig lijstje worden samengesteld van begrippen die je op de plaats van joden, bolsjewieken en landgenoten zou kunnen invullen. De heldere en zakelijke manier van schrijven zorgt er dan voor dat we een echte waarschuwing vanuit het verleden voor de toekomst kunnen oppikken.