Voorbij duurzaamheid

Een boek met een dergelijke titel zou je verwachten van een econoom, van een historicus of desnoods van een combinatie van die twee. Egbert Tellegen combineert echter sociologie met milieubeheer en weet hier op indringende wijze zijn boodschap over te brengen. Nadat hij vijftig jaar in de academische wereld verschillende rollen vervuld heeft, is Tellegen nu vooral aan het werk ten behoeve van milieudefensie. Dat het milieu en alles wat daar mee te maken heeft een belangrijk thema is voor hem konden we al uit eerder werk van hem weten. Een jaar nadat hij zijn academische loopbaan heeft afgesloten is voor hem de tijd gekomen om ouder werk weer nieuw leven in te blazen. In dit geval heeft hij hoofdstukken uit een eerdere publicatie zo weergegeven dat ze voor milieudefensie bruikbare munitie bieden in hun strijd voor een beter milieu.

Kernthema in het hele boek is de vraag: Is genoeg nu werkelijk genoeg? En terwijl het zo’n simpele constatering lijkt, wordt duidelijk dat ook hier het standpunt van de betrokkenen bepalend is voor het antwoord. In negen prettig leesbare hoofdstukken wordt door Tellegen de ui gepeld die het samenspel tussen kapitalisme en milieu is gaan vormen. Hij toont aan dat juist de keuze voor een kapitalistische ontwikkeling per definitie schade aan het milieu zal toebrengen. Omdat de kapitalistische bal nu eenmaal rolt, zal alleen een wezenlijke verandering in denken een omkering kunnen brengen.

De arts die Tellegen als model opvoert voor de verbetering, artsen hebben met hun beroepseed nu eenmaal gekozen voor het welzijn van de patiënt en zullen dus altijd de juiste keuze maken, is nog ver weg als ideale oplossing. De variant die inmiddels voor bankiers is ingevoerd toont al aan dat we van alles kunnen beloven, maar dat daaruit nog geen garanties voor verbetering zijn af te leiden. Toch raakt hij daarmee wel de kern van het vraagstuk. Wanneer ieder voor zich zou bepalen wat goed zou zijn voor de aarde en tegen welk economisch gewin het te rechtvaardigen zou zijn de aarde en de toekomst te kort te doen, zouden er minder milieu problemen te verwachten zijn.

Hergebruik, recyclen, anders produceren en gebruiken en vooral de switch van bezit naar gebruik waarbij het er niet om gaat persoonlijk een bepaald iets in eigendom te hebben, maar juist (gemeenschappelijk) gebruik te maken van het aanwezige materiaal, bieden de mogelijkheden om naar een niet kapitalistische maatschappij te gaan waar aandacht voor milieu en een werkelijk duurzaam leven voorop staat. Natuurlijk moeten we dan niet vervallen in de duurzaamheidsmodellen en vooral duurzaamheids kretologie die op dit moment sterk aan invloed aan het winnen is en daarmee tegelijk de eigen inhoud weer afbreekt.

Het is zeker een aanzet om eens goed over de eigen bijdrage aan de wenselijke samenleving na te denken. We zijn snel geneigd om alles wat groen en duurzaam is af te doen als een teruggang naar het stenen tijdperk. Tellegen laat zien dat je wel degelijk groen en bewust kunt zijn, zonder een stap terug te doen in de ontwikkeling. Je hoeft alleen maar een stapje terug te doen in het zinloze gebruik van productiemiddelen. En dat is nou net de stap die je moet zetten om afscheid te nemen van het kapitalisme.