Bijzonder mooi debuut!

Helmer van Wonderen is de helft van een eeneiige tweeling, zijn tweelingbroer Henk is overduidelijk de lieveling van vader en hij zou de opvolger worden voor de boerderij. Deze plannen worden ruw verstoord waardoor Helmer – druk bezig met het derde trimester van zijn propadeuse Nederlandse taal- en letterkunde – opeens de opvolger wordt. Jarenlang luistert Helmer naar vader, maar als Helmer eenmaal in de vijftig is, is hij het zat, hij gooit het roer om, hij brengt vader naar boven, ontdoet zich van de inrichting van de woonkamer, koopt een nieuw bed en hij ontvangt bezoek.

Het leven op de boerderij is mooi geschetst, Helmer heeft ezels, schapen en koeien en runt de boerderij zoals het al jaren door zijn vader werd gerund, met uitzondering van de twee ezels, die kocht hij zelf. Nadat er bezoek komt op de boerderij en daarna een langdurige logé, ontvouwt zich langzaamaan het werkelijke verhaal. In het boek zoekt Helmer naar zijn eigen identiteit en hierbij kijkt hij zowel voor- als achteruit, wat was de rol van Jaap in zijn leven, voor vader was hij de knecht, maar was hij dat ook voor Helmer?

‘Boven is het stil’ is een boek over stille mannen en speelt zich af op een boerderij in Noord-Holland. Behalve dat de titel letterlijk genomen wordt als Helmer zijn vader naar boven brengt, herken ik de titel ook veelvuldig tijdens het lezen. Bij zowel Helmer, vader, Jaap als de jonge Henk ís het letterlijk stil boven, als in hun ‘bovenkamer’. De dialogen zijn eenvoudig, de sfeer wordt goed neergezet door Bakker en deze sfeer ervaar ik bijna als benauwend. Het verhaal wordt verteld door Helmer, de ik persoon in het boek, en dit maakt de beleving van een boek voor mij altijd sterker. Tijdens het lezen begin ik mij zo langzamerhand wel zorgen te maken om vader, hij ligt nog steeds boven en boven is het stil.

Wat mij verder opviel in ‘Boven is het stil’ is dat alles uit tweetallen bestaat in dit boek; de buurkinderen Teun en Ronald die regelmatig op bezoek komen, Helmer en Henk, jonge en oude Henk, twee verschillende melkrijders, twee ezels, waardoor je al snel bij tegenstellingen uitkomt: een jonge en oude Henk, Teun blijft weg omdat hij kwaad is maar Ronald blijft komen, Ada komt langs maar haar man Wim nooit (hij bestaat enkel uit excuses in dit boek), het huis was eerst vol en nu is het half leeg, Helmer haast zich niet, en dan toch opeens weer wel (pagina 62, zie hieronder) en natuurlijk is daar dan nog het leven en de dood.

De bonte kraai heeft een belangrijke rol in dit boek en ook andere dieren en de natuur komen regelmatig terug: meerkoeten en waterhoentjes (belachelijk dat vader deze niet uit elkaar kan houden en hen gemakshalve rietkippen noemt), grutto’s en het schaatsen op het Groote Meer (waar de herinnering aan Jaap wat sterker wordt).

Ik vond dit een zeer mooi boek, ik zou bijna zeggen, literatuur zoals literatuur bedoeld is, de verschillende lagen, de sfeer, de korte dialogen en vooral ook het zwijgen, het langdurige zwijgen. Ik vind dit een waanzinnig goed debuut van Gerbrand Bakker en ik verheug mij nu al op het lezen van een volgend boek van zijn hand.

Mooie zinnen:
Helmer fietst door de motregen (pagina 84)
Vader gaat naar boven, maar Helmer gunt hem een uitzicht (pagina 7)

In de kamer boven schroefde ik het bed weer in elkaar, het voeteneinde naar het raam toe. Onder de poten plaatste ik klossen.

Motregen is niet veel meer dan mist met grootheidswaanzin, toch was ik tegen de tijd dat ik thuiskwam doorweekt.

Lees meer op mijn blog: https://www.sandraleest.nl/recensie/boven-is-het-stil-van-gerbrand-bakker/