Over korsetten, kunst, jungle, en andere perikelen

KONGOKORSET HERLINDE LEYSSENS


Kongokorset is het eerste deel van een tweeluik over Gabrielle Denman, de eerste vrouw die samen met haar echtgenoot, de kapitein-commandant Albert Sillye, Belgisch-Kongo doorkruist aan het begin van de twintigste eeuw. De roman, deels fictie en deels gebaseerd op nagelaten documentatie van Gabrielle Deman, vertelt het fascinerende levensverhaal van deze vrouw.

Na het overlijden van koningin Victoria, spoelt er een liberale golf over het Europees continent.
Het is een roerige tijd, een breukvlak tussen het 'oude', de veelal (Victoriaanse) verstikkende wereld, en de 'nieuwe' moderne tijd, waarin grote maatschappelijke veranderingen plaatsvinden, gekenmerkt door onder andere een enorme toename in welvaart, een explosieve groei van verscheidene kunstvormen – de ontwikkeling van het impressionisme, het kubisme en de Jugendstill –, de fotografie, film, muziek (Edison)), als ook groei in de wetenschap (luchtvaart, metro, auto, typemachine, etc).

Het is een periode van een Bohémian levensstijl. Zang, dans en muzicale voorstellingen worden ongekend populair, The Moulin Rouge in Parijs viert hoogtijdagen.

Polaire, een Franse zangeres en danseres, was hét boegbeeld van deze periode. Als rolmodel van de toenmalige mode, werd haar 'wespen'taille door een strak ingebonden korset aangesnoerd tot een 'acceptabele' omvang van 41 cm, – het infameuze zandloperfiguurtje, waarvan je je kunt afvragen of dat nu mooi of 'mode' was.

De protagonist van de roman rebeleert tegen het normenbesef van die tijd, en werpt juist dat korset af. Zij wil vrij zijn, haar adem kunnen voelen tot in de toppen van haar longen.

Gabrielle Deman groeit op in een liberaal en kunstminnend milieu. . Verwant voelt zij zich met Jules Verne, wiens verhalen tot haar verbeelding spraken en die haar meevoerden naar de maan, onder de zee, en naar het oerwoud.... ze wil avontuur, reizen, de wereld zien!
Het opgelegde maatschappelijke keurslijf van opzitten, mooi zijn en kinderen baren is niets voor haar.

Gabrielle verlooft zich met de veel oudere kapitein-commandant Albert Sillye, – in koninklijke dienst van Leopold II in Belgisch-Kongo. Zij ontmoet hem als hij, via haar vader, een uitgave wil publiceren. Aanvankelijk is zij niet erg gecharmeerd van deze boomlange, horkerige, en veel oudere man, maar al snel realiseert zij zich dat Sillye wel eens haar ticket naar Belgisch-Kongo kan zijn.

Als Albert opnieuw wordt uitgezonden naar Belgisch-Kongo om de mogelijkheden van een koninklijke stoeterij te onderzoeken, bereidt Gabrielle zich ondertussen voor op een leven in Afrika als zij eenmaal gehuwd zijn.

Gabrielle legt zich toe op de fotografie, welke haar in staat stelt om landschappen, volkeren en hun gebruiken tijdens haar Afrika avontuur vast te kunnen leggen.
Tijdens een vakantie in Frankrijk komt zij in contact met de wereldbefaamde picturalist Robert Demachy, –, die haar uiteindelijk voorstelt aan zijn Engelse collega Peter Henry Emerson.
Om haar de finesses van de fotografie te leren, nodigt Emerson Gabrielle uit op zijn landgoed in Engeland.. Aldus begint het Kongo avontuur van Gabrielle met een oversteek naar Engeland, alwaar zij koloniale scholing krijgt: zij leert er schieten, paardrijden, en jagen, ook brengt Emerson, oorspronkelijk medicus van beroep, haar de basis van de geneeskunst bij, kennnis die ze in de jungle goed zou kunnen gebruiken.

Het is tijdens haar verblijf in Engeland, dat zij een nogal ontnucherende koloniale les krijgt van niemand minder dan Alice Seeley Harris (1870-1970) een documentairemaakster, wier foto's als stille getuigen dienen van Leopold's horrorbewind in zijn prive-domein.

Het eerste deel van de roman heb ik met grote belangstelling en met veel plezier gelezen. Mijn fascinatie van Gabrielle's wereld nam vooral toe door het tegenkomen van voor mij bekende namen uit de literatuur en uit de wereld van de fotografie.
Waar Gabrielle zich door Jules Verne liet meevoeren naar verre, exotische oorden, was ik juist jaloers op háár!

Lang niet zo bekend was ik met de namen van de schilders; tijdens het lezen heb ik regelmatig één van de oncles moeten googelen. Dat 'gepluis' tijdens het lezen vind ik prima: zo werd ik via mijn eigen beeldscherm bijna deelgenoot van Gabrielle's wereld!

Wel heb ik mij met enige moeite door de (vele) brieven in het eerste deel moeten worstelen. Ik kon vooal de toon van de brieven niet altijd plaatsen; Albert brieven zorgen ervoor dat ik hem als een akelig en naar mannetje ging zien: voor mij de belichaming van de koloniale despoot.

Overigens is Gabrielle's houding ook niet geheel vlekkeloos: zij probeert haar boyesse met respect te behandelen, maar spreekt zich op cruciale momenten niet uit tegen het koloniale bewind en de behandeling van 'de zwarten.' Gebrand op vrijheid en eigen keuzes voor de vrouwen van haar generatie, laat zij hierin helaas een ambivalente houding zien, die echter, gezien het tijdsbestek waarin zij opgroeide, voor die tijd geenzins opvallend was.

Gelukkig komt er wat meer vaart in het verhaal als de pasgehuwden l in Belgisch-Kongo arriveren.
Gabrielle's bohémian leven ligt nu écht acher haar, en heeft plaatsgemaakt voor de gevaarliijke Kongelese jungle.
Waar in het eerste deel van de roman de nadruk ligt op Gabrielle's wereld, plons je in het vervolg zo Albert's wereld binnen. .

Herline Leyssens heeft met haar roman Kongokorset een betoverend en boeiend reisverslag afgeleverd over een buitengewoon interessante vrouw uit een buitengewoon interessante periode. Zo maken via 'Gaby' kennis met prominente personen uit de Belle Epoque, het Brussel van het begin van de twintigste eeuw, en haar lotgevallen in het donkere Belgisch-Kongo.

Het eerste deel van de roman vond ik persoonlijk het interessantste deel om te lezen. Je leert de protagonist en de fascinerende tijd en het milieu waarin ze opgroeit, goed kennen.
Het tweede deel laat zich lezen als een avonturenroman. Ondanks de vaak hardvochtige omstandigheden in het donkere Kongo, leert Gabrielle van het land houden.
Waar Polaire ingesnoerd bleef, gooit Gabrielle haar korset af, teneinde om meer bewegingsvrijheid te krijgen tijdens de dagenlange trektochten door de jungle. Geestelijke vrijheid krijgt zij als zij na alle omzwervingen de stilte, en de natuur en de mensen van het land in haar hart sluit en haar Europese 'bril' afzet.

Hoe het verder met Gabrielle Deman en haar gezin vergaat, is te lezen in het vervolg van Kongokorset, waar de auteur momenteel mee bezig is. Ik kan niet wachten, en ga het vervolg zeker lezen.

Een indrukwekkend boek, een leesclub met pittige vragen, waarin tevens een actieve rol voor Herlinde Leyssens was weggelegd ..... wat kan een mens nog meer wensen! Ik ben er in ieder geval helemaal blij van geworden.

**** 4,5 sterren.