een vuurwerk vermomd als woordenbom

Laat ik deze recensie beginnen met een pluim voor de vertaler. Anne Jongeling heeft een enorme krachttoer geleverd. Net als in “Een fractie van het geheel” toont Toltz in “Moeras” zijn taalvirtuositeit door een woordenbom op de lezer af te schieten. Het is bijzonder knap dat de kracht, de humor, de tragiek en het woordenspel ervan in de vertaling overeind blijft.

Het verhaal wordt verteld door Liam, die ondanks verwoede pogingen er niet in slaagt om een succesvol schrijver te worden en uiteindelijk meer door toeval dan door strategie bij de politie belandt. In een laatste poging om zijn schrijversdroom waar te maken besluit hij het levensverhaal te vertellen van zijn beste vriend Aldo; een eeuwige pechvogel bij wie “nooit iets in de schoot viel, behalve gloeiend hete thee.” Aldo wil kost wat kost rijk worden en laat zich niet uit het lood slaan door herhaaldelijke mislukkingen. Liam zegt het volgende over zijn vriend: “Hij had geen excuus en hij had geen verklaring, hij had wel anekdotes.” Deze zin typeert ook Moeras, het hele verhaal is een aaneenschakeling van kleinere verhalen en gebeurtenissen uit hun gezamenlijk leven. Het verhaal wordt afgewisseld door de schrijverspogingen van Liam en het verhaal van Aldo en vertelt op die manier de evolutie van hun vriendschap.

Door de gedetailleerde beschrijvingen en uitgebreide opsommingen krijg je een goed beeld van hun leefwereld, maar komt het verhaal ook erg traag op gang. Zo heeft Liam 20 regels nodig om op te sommen wat hij allemaal haat aan zijn werk als politieagent. Het effect is best grappig, maar deze truc wordt zo vaak herhaald dat het na verloop van tijd zijn effect begint te missen. Soms lijkt het alsof Toltz de controle verliest en niet meer weet waar hij moet stoppen en dan maar genadeloos verder ratelt. Door het anekdotische karakter van het verhaal is er geen duidelijk afgelijnde plot en duurde het tot ver over de helft van het boek voor ik een beetje doorhad waar de auteur naartoe wou (hoewel me dat zelfs na het uitlezen van de roman nog steeds niet helemaal duidelijk geworden is).

Het lezen van Moeras vereist een zekere concentratie van de lezer, het is geen boek dat je in stukken en brokken kan lezen omdat je dan verstrikt kan raken in de woordenstroom. Zo zijn er betrekkelijk weinig rustpunten in het boek, waardoor ik herhaaldelijk het idee had dat ik mijn greep op de personages verloren had. Pas wanneer ik een langere tijd door kon lezen, werd ik meegesleurd in een prachtig vertelde reeks gedachten. Op die momenten is het intens genieten van de taalspelletjes die Toltz speelt en van de beelden die hij gebruikt om de wereld van Liam en Aldo te scheppen. Bij zinnen als “De tijd gleed weer in de trage kindertijdzomermodus” kon ik de sfeer die opgeroepen werd helemaal voelen.

Door Toltz’ scherpe observatievermogen wordt de grens tussen vriendschappelijke gunsten en misbruik maken van loyaliteit haarfijn ontleed. Dit levert een mooie balans tussen humor en tragiek op. Moeras het grappigste boek van het jaar noemen (zoals op de achterflap in grote letters gedrukt staat) zet mensen volgens mij op het verkeerde been. Hoewel er zeker komische elementen aanwezig zijn, is dit boek evenzeer tragisch en gruwelijk. Mensen die louter en alleen op zoek zijn naar een grappig boek zouden wel eens kunnen merken dat hun lach halverwege het verhaal bevriest en plaats moet ruimen voor een flinke krop in de keel.

Er is geen twijfel over Toltz’ kwaliteiten als schrijver. Met Moeras levert hij alweer een scherpzinnig en origineel boek af. De uitvoerigheid van zijn beschrijvingen maakten het voor mij echter te moeilijk om mijn aandacht helemaal bij het boek te houden en stiekem was ik ook wel blij toen ik de laatste pagina kon omslaan.