Verscheurd leven - over Zabor van Kamel Daoud

Kamel Daoud is een auteur waar niet eenvoudig vat op te krijgen is. Hij gaf een stem aan de anonieme Arabier die het slachtoffer is van de verblinding door hoogmoed (hybris) van Meursault in Albert Camus' De vreemdeling in zijn roman Moussa. Vanwege Moussa was Daoud een held van de post-koloniale francophonie. Kritische uitlatingen over de plaats van vrouwen in de Islamitische wereld maakten echter dat zijn populariteit weer afnam. Islamkritiek is niet slechts een thema in Daouds journalistieke en dus op de actualiteit betrokken werk, maar ook in de literatuur die hij maakt. De gelijknamige hoofdpersoon van Zabor koestert een heimelijke liefde voor de jonge weduwe die zijn buurvrouw is en van wie hij slechts glimpen heeft opgevangen. Ze mag zich niet vertonen. Ze mag niet hertrouwen. De klacht die Zabor verwoordt is eigenlijk een klaagzang over haar lijden. -- En over het zijne, want Zabor is een vreemde, onaangepaste jongen die door zijn "geitenstem" en onhandige fysiek geheel uit de toon valt in de macho-samenleving van het kleine Berberse dorpje waar hij met zijn tante woont. Zabor is niet alleen onaangepast en verliefd, hij is ook bijzonder begaafd, vertelt hij. Hij leerde Frans uit pulpromans en schrijft sindsdien schriften vol met verhalen over zijn dorpsgenoten. Dit doet hij om hen te redden van de dood. Steeds als iemand ziek is en op sterven ligt slaat Zabor aan het schrijven. Al snel schrijft hij voor het leven van zijn vader, de voor kleine Algerijnse boeren puissant rijke slager die hem verstoten heeft en die zijn leven tot een kwelling heeft gemaakt. Zabor zet zich er weigerachtig toe te proberen de dood ook van deze oude man af te schrijven. Moeten we het verslaan van de dood met het schrift letterlijk nemen of gaat het om een uitgesponnen metafoor?
Zabor doet in een paar opzichten enigszin denken aan Een te luide eenzaamheid van Bohumil Hrabal, waarin de letterlijk papierverwerkende industrie een metafoor is voor vraatzuchtig lezen en verslonden worden door boeken. Ook voor Zabor de obsessie met boek en schrift, de onweerstaanbare drang naar bedrukt papier die Erasmus er al toe dreef een flard drukwerk op te rapen van straat. Ook de vaak lyrische stijl van Kamel Daoud wijst op die bevlogenheid. Toch denk ik dat we Zabor moeten lezen als een dubbelzinniger boek. Zabor is een onbetrouwbare verteller. De eerste aanwijzing is dat hij keer op keer en te pas en te onpas blijft ontkennen zijn stiefbroer ooit in een put geduwd te hebben. Later in het boek wordt ook duidelijk dat hij in een waan verkeert, waar hij uit ontwaakt als zijn vader sterft en hij zijn verscheurde leven aanschouwt. Maar is dat alles? Er is veel schoonheid in Zabors fantasieën. De verhalen die hij schrijft en die de mensen weliswaar niet letterlijk in leven houden verwoorden hun levens wel degelijk.
Zabor overtuigde me niet helemaal. Delen zijn prachtig, maar het voortdurende insisteren op het weghouden van de dood door te schrijven werkte me al snel op de zenuwen. Een korter boek ware beter geweest.