Beeldend, aangrijpend

‘Schuim der Aarde’ is het literaire debuut van Roxane van Iperen. Zij is jurist en publicist en schrijft voor o.a. Het Financiële Dagblad, NRC Handelsblad, Het Parool en De Morgen. Zij is gastcorrespondent Brazilië voor De Correspondent. In ‘Schuim der Aarde’ neemt ze ons mee naar Brazilië. Ze laat ons het land zien met zijn oneindige zandvlaktes en verzengende hitte; en laat ons de cultuur van het land proeven met de grote verschillen tussen de bovenwereld en de onderwereld, het geweld en de corruptie.

‘Schuim der Aarde’ verwijst naar de mensen die tot de onderste laag van de maatschappij behoren: de verstotenen, paria’s, criminelen en prostituees. Thema’s van het boek zijn overleven en het verlies en gemis naar dingen die nooit geweest zijn. Het boek laat zien hoe belangrijk je afkomst voor je levensloop is en gaat over “een diepgeworteld geloof in de mindermenselijkheid van de ander: de armen, de daklozen, de straatkinderen, de hoeren en verslaafden, en iedere pechvogel die daarbij hoort.”

In het boek worden drie verhaallijnen verteld. De eerste verhaallijn gaat over Anjo, een jongen die met een aantal andere wezen en twee criminele volwassenen in een schuur op de eindeloze zandvlakte (sertāo) woont, waar “de zon zo fel brandt dat alles vloeibaar lijkt”. In ruil voor drugs en nauwelijks genoeg eten misbruiken de criminelen en hun bezoekers de kinderen. Anjo voelt zich verantwoordelijk voor de andere kinderen en vooral voor Alma, zijn ‘zusje’. Na een dramatische gebeurtenis op de sertāo weet Anjo te vluchten. Hij komt in de stad terecht. Hij ontwikkelt zich met hulp van Gus, die hem onderwijs geeft en bij wie hij jarenlang woont. Anjo is zeer getraumatiseerd door alles wat hij heeft meegemaakt. Hij probeert het verleden te vergeten, maar de gebeurtenissen uit zijn verleden blijven in zijn dromen terugkeren. Zijn onmacht uit hij soms in extreme agressie.

De tweede verhaallijn gaat over de prostituee Lucy die samen met haar vriendin Angelica op de berg bij de stad woont. De berg herbergt de sloppenwijken van de stad. De berg kent zijn eigen regels die gehandhaafd worden door de Organisatie. Hoe hoger op de berg hoe groter de armoede. Ondanks hun zware leven hoog op de berg staan Lucy en Angelica vrolijk en optimistisch in het leven. De vrolijke meiden nemen het leven zoals het komt hoewel ze ook hun dromen hebben. Ze genieten van elkaars gezelschap en hun vriendinnen. Lucy’s leven neemt een wending als haar tweede kind geboren wordt. Het gemis naar iets dat nooit geweest is, vreet haar van binnenuit weg.

De derde verhaallijn gaat over Elizabet, getrouwd met de hoofdcommissaris van de politie. Elizabet woont met haar man en haar zoon in een prachtig huis met een grote, goed onderhouden tuin in een dure buitenwijk in de stad. Ze beschikt over een kindermeisje en een tuinman. Ondanks haar ogenschijnlijk makkelijke leventje draagt ze een groot geheim met zich mee. Als een soort boetedoening en om haar geweten te sussen, doet Elizabet vrijwilligerswerk op de berg en verzamelt hier geld voor in. Hierbij verliest ze haar eigenbelang niet uit het oog.

De titels van de hoofdstukken geven aan met welke verhaallijn het verhaal verder gaat, bijvoorbeeld ‘De berg’, ‘De sertāo’ of ‘De stad’. Voor de lezer zijn de perspectiefwisselingen op deze manier makkelijk te volgen. Het verhaal over Anjo is in de ik-vorm geschreven waardoor je je als lezer het meest met hem verbonden voelt.

Roxane Van Iperen schrijft beeldend in mooie zinnen. Door het mooie taalgebruik wordt de rauwe werkelijkheid net iets minder hard neergezet. Ze beschrijft wreedheden die de lezer doen trillen, maar die toch niet expliciet beschreven zijn in al hun wreedheid. De lezer maakt hierbij zijn eigen beelden die hem daardoor juist nog meer raken.

Aan het einde van het boek raken de verschillende verhaallijnen elkaar. Het verhaal is in al zijn gruwelijkheid zeer indrukwekkend neergezet. Een verhaal waar je niet makkelijk los van komt, dat je raakt. De afloop is dramatisch. Het boek zet aan tot nadenken: wat hebben wij het in Nederland toch goed!