Een onsterfelijke liefdevolle geniale kwelduivel

Dat was geluk, deze warme vertrouwde handen die je nooit los zouden laten, zouden laten vallen, zelfs niet als de hele wereld op haar kop stond. Dat begreep ze later. Heel erg goed, later.’(2014-14)

Dit wondermooie verhaal begint met een idyllisch tafereeltje. Aan de Zwarte Zee geniet de vijfjarige Lidotsjka samen met haar papa en mama van een onbezorgde strandvakantie. Lang duurt dit geluk niet, helaas verandert het leven van het meisje plotseling drastisch.

In dit eerste korte hoofdstuk worden enkele personages voorgesteld in een tijd die ver vooruitloopt op de geschiedenis van Lindt (Lazarus) en parallel daaraan die van Rusland. Het boek is verdeeld in een aantal hoofdstukken met namen als titel.

Om het de lezer wat makkelijker te maken staat er voorin het boek een namenlijst, het blijkt dat één personage meerdere namen kan hebben, Lidotsjka spant de kroon met vijf verschillende aanduidingen van haar naam, allemaal koosnaampjes.

De roman begint en eindigt met een hoofdstuk over Lidotsjka, het laatste hoofdstuk gaat verder waar het eerste eindigde, maar nu is inmiddels alles bekend over haar grootouders en ouders, waardoor de ontwikkeling van Lidotsjka extra interessant wordt.

Soms zijn de passages over die achtergronden vrij uitgebreid, beslist niet te verwarren met langdradigheid want juist door de beschrijvingen komt het Russische bestaan tot leven. Maroesja Pitrovanov komt uit een grote familie, waarin gasten die hun best doen liefdevol opgevangen worden. Een eigenschap die Maroesja geërfd moet hebben, want ook zij bekommert zich om het lot van de naaste. Vader Pitrovanov heeft zijn oog laten vallen op academielid Tsjaldanov vanwege zijn ‘christelijke ziel’ en dat heeft niets van doen met kerkelijk zijn beweert Pitrovanov. In deze passage wordt Lev Tolstoj even aangehaald, deze zou op zoek zijn geweest naar ‘de man van het hoogwaardige en zeldzame morele slag’.
En zo bloeit de romance op tussen Maroesja en Tsjaldanov en krijgt Lindt later een plek in dit kinderloos gebleven gezin.

‘Hij dook uit het niets in Moskou op, alsof God hem zo op de drempel van de Moskouse Staatsuniversiteit tot leven had gewekt, zo’n novembermorgen van het jaar 1918 dat het vroor dat het kraakte. Uw bereidwillige verbeelding heeft u vast al een baaierd aan door de tand des tijds vergeelde daguerreotypen voorgetoverd: kou, honger, ontwrichting, verregaand kannibalisme, doodsangst, broedermoord, tyfus.’(2014-33)

Tot zijn grote verbazing slaagt Lazarus erin de aandacht te trekken van Tsjaldonov, directeur van de faculteit wis- en natuurkunde van de Moskouse universtiteit MGOE en krijgt een aanstelling als medewerker. Aanvankelijk was hij al blij wanneer hij toegelaten zou worden als student.
Wanneer Tsjaldonov, zijn protegé mee naar huis neemt wordt Lazarus voorgoed betoverd door een prachtige vrouw die licht schijnt te geven, dit is alleen waar te nemen door Lazarus, zo gevoelig is hij voor haar schoonheid. Maroesja is haar naam en is de vrouw van Tsjaldonov, zij zal Lazarus opnemen als het kind dat zij nooit gehad heeft, de Joodse, sterk vervuilde geniale verschoppeling wordt liefdevol verwelkomt en verzorgd.

Om Lindt in het bezit te laten komen van de juiste papieren zodat hij lid kan worden van de academie moet hij proeve van bekwaamheid afleggen en dit levert hilarische scenes op.

‘De verbouwereerde Tsjaldonov voelde zich net een mislukte circusbaas, die een volle bak heeft laten komen voor de demonstratie van een geleerde hond die de vier hoofdbewerkingen uit de rekenkunde zou beheersen, en die plotseling beseft dat er een keurig nette, maar volstrekt onnozele straathond in de piste zit.’ (2014-97)

Lindt kan zijn liefde niet kwijt aan de vrouw van zijn beste vriend, maar dat maakt de liefde niet minder. Uiteindelijk zal hij vallen voor een aanzienlijk jongere vrouw, waarmee hij gaat trouwen en een zoon zal krijgen. Deze jonge vrouw met de naam Galotsjka, zal het niet gemakkelijk krijgen, maar ook zij is geen standaard type. Haar achtergrond en haar beperkte intelligentie maken het moeilijk gelukkig te worden. Aanvankelijk redt Lindt haar uit een precaire situatie en zij is één van de drie vrouwen waaraan het boek zijn titel ontleent. De andere twee zijn de al genoemde Maroesja en zijn kleindochter Lidotsjka, die veel van Lindt’s karaktereigenschappen zal erven.

Door de verdeling in hoofdstukken lijkt het verhaal wat eenvoudiger te bevatten, maar er lopen zoveel lijntjes doorheen die nodig zijn voor het totaal, dat het een geraffineerde vertelling is geworden. Stepnova weet te boeien, zoals zij door de ogen van de personages hun werkelijkheid weergeeft komen ze tot leven. Vooral de passages met ziekte, armoede en verval zijn schitterend beschreven, stel je toch eens voor dat je man met een onooglijk vies mannetje aan komt zetten in je deftige huis en dat je hem dan liefdevol meeneemt en hem glimmend oppoetst inclusief ontluizing!
Ook Rusland krijgt op een aantal plekken een stevige uitbrander, kijk alleen naar de verrijking van partijbonzen na de revolutie. In plaats van de tsaren die zij vervloekten zijn ze nu zelf de bezitters van rijkdommen in de vorm van goed en overdadig eten en ander luxe. Intussen leeft het volk in armoede.

Wanneer in 1941 velen moeten evacueren naar de fictieve plaats Ensk, worden deze bannelingen danig op de proef gesteld. Het is er koud en er is gebrek aan alles, Maroesja kan haar talenten aanwenden om haar huis en hart open te stellen aan de armen.

Het laatste hoofdstuk laat de hele ontwikkeling van Lidotsjka zien. Aangrijpende passages over de opvoeding die oma haar geeft worden afgewisseld met herinneringen uit de tijd dat ze nog tussen haar ouders op de bank zit en haar ontdekking van de echte wereld.
Met een meer dan schitterend slot kan ik het boek niet anders dan met een diepe zucht dichtslaan en terugkijken op een geweldige leeservaring.