Het Smelt laat sporen na

Liegen is lelijk. En zeggen dat ik Het Smelt in één ruk heb uitgelezen is liegen. Ik heb het immers twéé keer in één ruk uitgelezen. En wel vlotjes. Toegegeven, de tweede keer was als voorbereiding op de leesclub met Lize Spit op het Antwerps Das Mag festival, maar het zegt heel wat over een klepper waarin de laatste scène pas op pagina 478 op je rauw gebeukte ziel inslaat.

Spit gebruikt drie intens verweven tijdslijnen om je hapje per hapje een groot bord miserie te voeren. Een hartverscheurend hapje voor een dwangneurotisch zusje met mayonaise op het hoofd. Een hapje voor vrienden die je werden opgezadeld door een demografische anomalie. Een hapje voor een in alcohol gemarineerd falend ouderpaar. Een hapje voor Jan, die er niet meer is. Een hapje voor vriendinnen, die er nooit geweest zijn. Slikken zal je.

In het heden rijdt Eva met een hoofd vol herinneringen terug naar het dorp van haar jeugd. En met een mysterieus blok ijs in de koffer. Naarmate de kilometers vorderen, kom je stukje bij beetje te weten hoe haar jeugd getekend werd door een genadeloze slingerbeweging tussen een onhoudbare thuissituatie en haar wanhopige vlucht naar vrienden en vriendinnen die dat niet zijn. Zo mag ze bijvoorbeeld getuigen hoe haar laveloze moeder op een dorpsquiz niet alleen niets wist te bedenken bij een vraag over Eva’s geboortejaar, maar ook nog eens ongegeneerd de zaal onderkotst. Waarna ze door manlief in een kruiwagen naar huis wordt gereden, met de hoofdprijs op haar schoot. Haar door testosteron geteisterde vrienden Laurens en Pim laten haar dan ondertussen haar felbegeerde plaats in de meute verdienen door haar in te schakelen als ceremoniemeesteres in hun vunzige plannen. Keer op keer loopt Eva van vernedering naar afwijzing en weer terug.

“Misschien zat mama de eerste negen maanden al te losjes om me heen.”

Dit alles speelt zich af in een dorpje in de Kempen, waar de oeroude heikneuterigheid zich naadloos aan de Nillies heeft aangepast. Koeienreten fungeren als grabbelton, hooizolders worden pop-up pornosets en mest blijkt een weergaloos decoratief hebbeding dat ook nog eens vlot door een brievenbus schuift. Een dorp met kleurrijke figuren –zoals Nancy Zeep- dat niet alleen uiterst herkenbaar is voor mezelf, die twee decennia eerder met zijn sponzen korte broek aan de prikkeldraad bleef hangen in een soortgelijk gat, maar vreemd genoeg ook voor de Noord-Nederlandse deelnemers aan de leesclub die nog nooit zelfs maar in de buurt van een Kempens dorp zijn geweest. Wat dat wil zeggen? Dat het erg goed geschreven is, meneer.

“Ik heb een baarmoeder vol rode potloodstreepjes. Die vallen nooit meer uit te gommen.”

Het Smelt wordt wel eens vergeleken met Wij van Elvis Peeters omdat er ook een bende ontspoorde tieners in loos gaat, maar dat gaan we –eigenwijs als we zijn- niet doen. Omdat het de lading niet dekt. Het bevat óók elementen van een coming of age verhaal, er is óók de sociale situatie die als een wolvenklem rond Eva’s enkel zit, maar wat dit vooral een uniek debuut maakt is de ongemene heftigheid waarmee Spit met haar personages afrekent. Meedogenloos. Maar weinig schrijvers slagen erin om al in hun debuut zo vrank en schaamteloos te schrijven. Er is een reden waarom er een spade op de cover staat en het is dezelfde reden waarom het nog even zal duren voordat ik zonder rillingen aan het spitten sla.

“Mensen die naar eender waar willen, willen niet per se ergens heen. Ze willen gewoon niet blijven.”

Tijdens het Das Mag festival zei Lize zelf dat emotioneel of louterend schrijven zelden goede literatuur oplevert –een opmerking om een boekenknecht geestdriftig te laten knikken- en dat ze poogt om chirurgisch en afstandelijk te schrijven. Als ze zich een beetje schaamt bij het herlezen, zit het nét goed, zei ze nog. En dat werkt. Bij deze roepen we niet alleen de eerste grote This Is How We Read Prijs Voor Het Debuut Met Ballen in het leven, maar reiken we hem meteen ook uit aan Lize Spit. Lezers met een geschikt idee voor een trofee mogen dat altijd melden aan de redactie.

“Ik ben enkel surrogaat. De cola-light van de sekservaringen.”

Er zijn debuten die voorbij komen op de fiets, en die alweer vergeten zijn wanneer het belgerinkel om de hoek verdwijnt. Er zijn debuten die voorbij komen met de nodige bombarie, fanfare vooraan en dansmariekes achteraan, maar die alweer vergeten zijn wanneer de regen ’s anderdaags de confetti het riool in spoelt. En dan is er Het Smelt, dat door de haast naturalistische kracht als een colonne brullende tanks je straat komt omploegen, je muren splijt en het servies van moemoe uit het dressoir doet trillen. Het Smelt laat sporen na.

Deze recensie verscheen eerder bij thisishowweread.be. (http://thisishowweread.be/het-smelt/)