Vaak gaat het bij Toussaint over onze twijfel en onverwachte keuzes van handelen

De romans 'De badkamer', 'Het fototoestel' en 'Meneer' verschenen medio jaren negentig als afzonderlijke romans bij Van Gennep. Korte tijd later gevolgd door 'De aarzeling'. In die jaren ook heb ik de boeken gelezen. De schrijfstijl en het vervreemdende in de verhalen van Toussaint is me altijd bijgebleven. Net als de vele details waarmee hij het denken van zijn hoofdpersonen beschrijft. Vaak gaat het om onze twijfel en de veelal onverwachte keuzes  van handelen - of juist niet handelen; het gebeurt allemaal maar. Bij Toussaint leidt dat vanzelf tot reeksen van elkaar opvolgende en versterkende absurde gebeurtenissen.

Prachtig is bijvoorbeeld in 'Het fototoestel' als de hoofdpersoon op een passagiersboot een fototoestel vindt en het zich min of meer toe-eigent. Ja, hij had het af willen geven bij de kassier, ‘maar op het moment dat ik het hem wilde overhandigen had ik, aangezien hij bezig was wisselgeld terug te geven, me omgedraaid en was de zaal uitgelopen’. Maar wat nu? Kan hij het nog wel teruggeven? Hij heeft het gevoel dat ieder die hem aankijkt weet dat hij het toestel in zijn zak heeft. In blinde paniek probeert hij 'onopvallend' te zijn: 'Mijn schreden verhaastend op de trappen uit angst door iemand te worden betrapt, begreep ik dat ik niet meer terug kon, en plotseling in paniek toen ik geluid achter me hoorde, begon ik in aller ijl af te drukken om het filmrolletje op te maken, begon ik in het wilde weg foto's te schieten, van de traptreden en van mijn voeten (...).'

Het boek begint ermee dat de hoofdpersoon rijles wil gaan nemen. Hij gaat naar een rijschool, krijgt informatie, maar tot lessen komt het niet. Wel houdt hij het meisje van de rijschool steeds op de hoogte. Hij komt vertellen dat hij inmiddels een fotokopie heeft gemaakt van zijn paspoort (‘Ik gaf haar te verstaan dat er schot in de zaak zat’) en wat later dat hij inmiddels een uittreksel van de burgerlijke stand heeft. Daarna laat hij haar familiefoto’s zien. Prachtig hoe hij zichzelf voor de gek houdt dat het nog wel wat worden gaat.

Of neem de man in 'De badkamer'. Geleidelijk betrekt hij die als woonkamer. Het begint met wat langer in bad zitten, dan komt er een boek, vervolgens een boekenplankje – het liefst zou hij er permanent wonen. Op zich is een dergelijk persoon niet ongewoon in de literatuur. Oblomov en de ontaarde slapers gingen hem bijvoorbeeld voor. Maar bij Toussaint ontstaan als vanzelf weer vreemde, opstapelende voorvallen als de hoofdpersoon eenmaal in beweging komt.

‘Het fototoestel’ en ‘De badkamer’ behoren tot mijn absolute favorieten van Toussaint. Subtiel en gevoel voor details. Met ‘Meneer’ had ik minder. Van Toussaint verscheen overigens in 2014 de roman ‘Naakt’, over een gecompliceerde liefde en het onvermogen er een einde aan te maken. Ook een aanrader.