De rijke cultuur van onze Oosterburen

Duitsland, het land van bier en worst, Oktoberfeesten, het Roergebied, het nazi-verleden, de Berlijnse Muur. Het zijn van die standaard kenmerken die het land bij je oproepen. Duitsland heeft een zeer rijke cultuur en die heeft auteur Jerker Spits proberen te vatten in 15 fenomenen.

Een forse cultuurgeschiedenis in 174 (verantwoording en register daargelaten) bladzijden verklaren, dat is een hels karwei. Zo niet een onmogelijke opgave. Toch heeft Spits het gedaan en dat komt het leesgemak niet bij alle fenomenen ten goede. Taaie stukken met jaartallen, quotes en vele persoonsnamen wisselen elkaar af met teksten die zeer gemakkelijk leesbaar zijn. Enige voorkennis over Duitsland is bijna een vereiste. 

Natuurlijk, het onderwerp bepaalt al gauw of je in beginsel meer geïnteresseerd bent in een onderwerp of niet. De curryworst is een fenomeen dat zich makkelijk laat lezen. Naast de ontstaansgeschiedenis van de worst en het feit dat er een witworstgrens is, die Noord- en Zuid-Duitsland verdeelt, lukt het Spits ook om de politiek in dit fenomeen te betrekken. Zo is de witworst typisch Zuid-Duits en zogezegd wat conservatiever, en zal je in het noorden de currywurst veel meer tegenkomen. Gerhard Schröder werd in de jaren ‘00 zelfs de currywurstkanselier genoemd in zijn strijd om het bondskanselierschap tegen de Zuidelijke kandidaat Edmund Stoiber.

De vijftien fenomenen beschreven in dit boek, houden allemaal verband met elkaar. Schrijver Spits is zeer goed in geslaagd om die verbanden te beschrijven en levendig te maken. Zo legt hij in het fenomeen ‘Het sprookjesboek’ de link tussen de gebroederlijke sprookjesschrijvers Grimm en de hardrockband Rammstein. De gebroeders Grimm zijn verantwoordelijk voor een gigantische hoeveelheid sprookjes die typisch Duits zijn. In het begin waren de sprookjes hard en nationalistisch. Het sprookje Hoe de kinderen slachtertje speelden werd zelfs verboden. In dit sprookje slacht een vader een varken. Een van de kinderen doet hem na en stak zijn broertje in de hals. Het sprookje eindigt met een hele vermoorde familie, inclusief de baby in de badkuip. Eeuwen later bezingt Rammstein vele sprookjes met de raggende stem van Till Lindemann.

In de sprookjes van de gebroeders Grimm wordt de Jood in een kwaad daglicht gesteld. De Jood in de doornstruik beschrijft een hebzuchtige Jood die aan het eind van het sprookje wordt verbrand. Dit antisemitische verhaal werd geschreven in het begin van de 19e eeuw, ruim een eeuw voordat het nationaalsocialistische regime van Adolf Hitler in Duitsland aan de macht kwam. Als je het hele boek hebt doorgelezen, kun je niet aan de indruk ontsnappen dat het nazisme diepgeworteld lag in de Duitse cultuur. Het regime maakte zeer slim gebruik van iconische fenomenen zoals de sprookjes en de Volkswagen, door de Duitsers verkozen tot het meest Duitse product aller tijden.

Welke fenomenen passeren nog meer de revue? Onder andere Humboldts papegaai, het bos, de Lutherbijbel, de piano, de houtsnede en de Handy van Angela Merkel. Spits geeft ook nog een zeer bruikbare lijst van boeken waarmee je je verder kunt verdiepen in het land van onze Oosterburen. Staalhelmen en curryworst is kortom een volledige, soms overcomplete samenvatting van de Duitse cultuurgeschiedenis.