Wat is waarheid en wat is leugen ?

Dit boek gaat over de moeizame relatie tussen de auteur en zijn moeder, met name in de laatste periode van haar leven. De moeder is oud en ziek en wil graag dood en vraagt haar zoon om een pil om haar leven te beëindigen. De zoon voelt daar niets voor maar er wordt uiteindelijk een afspraak gemaakt: de zoon zorgt voor de gewraakte pil maar in ruil dient de moeder over haar verleden te vertellen. De moeder was altijd al bijzonder terughoudend over haar verleden en áls zij al iets vertelde, was het ook nog de vraag in hoeverre dat de (gehele) waarheid was. Wat is waarheid en wat is leugen, daar draait het om in dit boek.
Het boek begint meteen al heftig en confronterend met het gevecht tussen moeder en zoon over de kist met ‘geheimen’. Het is een fysiek gevecht waarin de zoon de kist probeert te openen om te zien wat zijn moeder decennia lang daarin heeft verborgen en waarin de moeder met alle kracht die zij uit haar oude lichaam kan putten haar zoon probeert te weerhouden de inhoud van de kist te zien. Dit gevecht dat in de eerste hoofdstuk, letterlijk, wordt beschreven wordt in de rest van de boek in figuurlijke zin uitgevochten.
Je voelt de boosheid en de frustatie van de auteur in het gebruik van de korte zinnen; de woede in een enkel woord, in het cynisme. De toon is bij tijd en wijle vinnig en venijnig. Het is ook een innerlijke strijd van de auteur, hij ervaart zowel gevoelens van onmacht als van genegenheid. Hij haat haar op momenten maar hij wil ook de warmte van haar als moeder ervaren, wil aangeraakt worden door haar, hunkert naar intimiteit en tederheid.Triest en pijnlijk om te lezen.
De moeder is een vrouw die getekend is door haar verleden. Als kind opgegroeid zonder moeder maar met een verbitterde vader, in een milieu waarin weinig werd gesproken en vele taboes heersten. Als jong meisje ‘over de kleurlijn’ getrouwd en vertrokken naar Indonesie waar zij een ander bestaan leidde dan zij hoopte. Geconfronteerd met discriminatie aan beide kanten, met oorlogen, eenzaamheid, en gevangenneming in een jappenkamp. Al deze ervaringen hebben ertoe bijdragen dat zij een kille en afstandelijke vrouw is geworden. Het zijn verzachtende omstandigheden voor haar gedrag als dominante, en op gezette tijden mentaal afwezige, alles verzwijgende maar ook manipulatieve moeder. Desondanks blijft het een moeder waarvoor het moeilijk is enige sympathie voor op te brengen.
Moeder en zoon hebben beiden – elk op hun eigen manier en op verschillende momenten - moeite met de waarheid, de zoon door weg te kijken en niet altijd dóór te vragen, de moeder door haar verhaal te vertellen met haar rug naar hem toegekeerd of haar verhaal te doorspekken met leugens of fantasieën.
Het is een bijzondere relatie tussen die moeder en zoon, een ongemakkelijke omgaan met elkaar, aantrekken en afstoten, een haat-liefde verhouding. De haat komt dan van de auteur niet van de moeder. De moeder toont geen gevoelens, dus ook geen gevoelens van haat jegens haar zoon, er is alleen maar desinteresse, en afstand, en kilte. En ondanks zijn haatgevoelens komt de auteur tot het inzicht dat zijn moeder hem meer heeft gevormd dan zijn vader. ”Ik dacht aan haar te ontsnappen door ver in het buitenland te gaan wonen, maar nu vind ik haar terug onder mijn vuile nagels.”(p. 62)
Ik houd van Van Dis’ manier van schrijven. De beeldspraken zijn prachtig en fantasierijk (“Op mijn negentiende verliet ik het ouderlijk huis en likte de wonden van de moederliefde.”) en de cynische toon (“Hij was niet alleen de best geklede werkloze uit het dorp maar ook veruit de meest belezen.”, “Hè ja, gezellig sterven in een hotelbed met een zak over je kop.”) en de gitzwarte humor maken de pijnlijke of ongemakkelijke situaties licht verteerbaar. “De dood kon ik haar niet leveren, dan maar zachte truffels” (p. 138). Ik vond het een mooi boek om te lezen.