De brute schrijfkracht van een Rotterdamse Krotenkoker

"Au! Het is zuster Worm. Zijn dat bloedstralen die tussen haar vingers (over haar kin, in haar hals) lopen?" Leve Joop Massaker, Vaandragers debuut, komt 55 jaar later nog steeds keihard aan. De wraak van messentrekker Joop op de wrede zuster in de bleekneusjeskolonie is een hoogtepunt in zijn opnieuw uitgegeven vroege prozawerk. Enge mensen, vervelende jongetjes, gefriemel onder de dekens - Eentje vloog er over het koekoeksnest meets Werther Nieland. “Een stel prepubers die allerlei viespeukerij uithalen’, schreef de Katholieke Gezinsbode in 1960. Dan weet je dat je goed zit.

Als een Rotterdamse Reve beschrijft ‘Vaan’ het portiekwoningenmilieu in de jaren vijftig: vader postbode, moeder huisvrouw, en niet naar de begrafenis van de buurman gaan want daar komen wittekousenmensen. In 'Het onvermijdelijke gezeik' verschijnen honden in het gezin en verdwijnen er net zo gemakkelijk weer uit als ze liefdeloos behandeld worden. Want liefde geven, daar heeft niemand verstand van in Vaandragers universum. Iedereen is dom, wreed, ziek of gek. Het titelverhaal bulkt dermate van jeugdige kneuzigheid dat je niet weet of je moet huilen of lachen. De hoofdpersoon wordt ondergepist bij een mislukte visexpeditie, bij een verzoeknummer op de radio wordt zijn naam niet genoemd – hebben we niet allemaal zo’n fase meegemaakt dat je het héél erg vond dat niets wílde lukken in je prepuberleventje? 'Spleen', noemden we dat vroeger, naar Michel van der Plas' 'lekker droevig'-gedicht', dat weer was gebaseerd op het werk van Charles Baudelaire.

Vóór Jules Deelder (waar het niet mee boterde) liepen Vaan en de andere leden van de bende van vier (Armando, Hans Verhagen en Hans Sleutelaar) netjes kortgeknipt in pak. Niks imitatie-bohemiens en beschaafd gekoketteer met mooie woorden. Wég met de Vijftigers. De werkelijkheid van alledag in woorden vangen. Bij Vaandragers dood haalde ‘De kroketten’ zelfs de Telegraaf:

'Dus simpel en banaal:
De kroketten in het restaurant
zijn aan de kleine kant.'

Dankzij Hetty Smink, met wie hij in 1971 trouwde, verscheen nog 'De Reus van Rotterdam', met schetsmatige verhalen uit Vaandragers leven en dat van andere stadsmensen. Na het wrokkige 'De Hef' stortte hij in. Er verschenen nog wat gedichten, er kwam nog een tentoonstelling, een echtscheiding en op 18 maart 1992 overleed Vaandrager aan longontsteking en verwaarlozing. Biograaf Erik Brus over de ‘Rotterdamse Reus’: 'zijn werk is sterk geworteld in het Rotterdam van de jaren zestig en zeventig, maar niet gedateerd. Het is vooral de directheid die aanspreekt.'

Cornelis Bastiaan Vaandrager. Een moeilijk mens. Voor anderen, maar ook voor zichzelf. 'Die zwervers gaan toch allemaal met de herfstbladeren mee, over de boulevard, genadeloos...' Poetry International wijdde onlangs een programma aan hem. Een gedenkboek bij uitgeverij Kers onder redactie van diezelfde Brus verschijnt dit voorjaar. Laat zijn literaire erfgoed niet verwaaien. Léés die krotenkoker- het is de moeite waard. Brus: ‘zonder zo'n karakter had hij nooit met zo'n brute kracht kunnen schrijven.'