Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Vrijblijvend filosoferen over discipline en vrijheid

VictorDLV 19 april 2018
'Jullie Duitsers houden meer van discipline dan van vrijheid' laat Thomas Mann zijn romanfiguur Clavdia Chauchat zeggen. Discipline belangrijker dan vrijheid - dat klinkt gevaarlijk. De militaire ambities van keizer Willem II waren een factor in het ontstaan de eerste wereldoorlog, (8,5 miljoen doden). Al was heel Europa was in de greep van het nationalisme, Engeland en Frankrijk voorop.
Die tijdgeest wordt mooi verbeeld door de nihilistische figuur Naphta die in het boek de mond vol heeft van de 'Wille zur Macht’. Verbeteren van het lot van de mens? Zinloos. De humanistische Settembrini heeft er zijn handen vol aan de wankelmoedige Castorp uit 's mans klauwen te redden. Nietsches Also sprach Zarathustra = min of meer de bijbel van het nihilisme - was in al 1885 verschenen, en heeft duidelijk indruk op Mann gemaakt.
Misschien zegt het getwijfel van Castorp, die een aan de ene kant wel openstaat voor een militaire carrière (discipline!) maar aan de andere kant jarenlang in een soort ballingschap in de bergen leeft, wel veel over de auteur.
Wat is eigenlijk de boodschap van Mann? Dat we niets leren van de geschiedenis? Na het bijbelse aantal van 7 jaar weifelen kiest Castorp, opgehitst door patriottisme, toch voor het Duitse leger en stort hij zich in precies die Eerste Wereldoorlog die zoveel zinloos leed zou veroorzaken. Zeven jaren lessen van de humanist Settembrini opslorpen, noch de signalen van Mann dat nihilisme een doodlopende weg is doen daar iets aan af. Discipline gaat toch boven vrijheid? Was Castorp, c.q, de Duitse elite, niet ‘slecht’, hoogstens dom?
Discipline en vrijheid botsten ook in de ziel van Mann zelf, zou je kunnen zeggen. In de openbaarheid gedisciplineerd gezinshoofd en moraalridder, maar buiten de schijnwerpers waren er de homoseksuele affaires, de ongezonde verhoudingen tot de kinderen.
Kasten vol zijn er geschreven over dit literair monument (1.200 bladzijden), waar Mann al in 1913 aan begon en dat uiteindelijk pas in 1924 verscheen. En over auteur zelf en zijn gezin natuurlijk, met de zelfdestructieve zoon Heinrich. En dan te bedenken dat dit boek een luchtige novelle moest worden - een opgewekt tegenwicht tegen Dood in Venetië. Er zijn veel manieren om het te lezen: encyclopedie van het humanisme, strijdtoneel van het brein van een gekweld auteur, analyse van de Duitse ziel, hoofs liefdesverhaal, ode aan de Zwitserse bergen… Iemand haalde er zelfs een parodie op de 'Bildungsroman' uit. Dat alles verteld op een verbazend lichte toon en in een originele vorm.
Toch stijgt er iets conservatiefs op op uit de elitaire wereld die Mann schetst. In een luxe sanatorium filosoferen over goed en kwaad, zonnen op je balkon en je tegoed doen aan tweemaal per dag een warme maaltijd. – dat kan natuurlijk alleen als je geld hebt. Arbeiders die met moeite het hoofd boven water houden bestaan niet in de wereld van koopmanszoon Mann: zijn verhalen spelen zich af in welgestelde families en zelf woont hij in luxe villa’s. Wat een verschil met tijdgenoot Stefan Zweig. Bij hem hoeft een hoofdpersoon maar op de trein te stappen of hij komt een stel arbeiders tegen (Brennendes Geheimnis).

Reageer op deze recensie

Meer recensies van VictorDLV