Boer zoekt vrouw, boer vindt vrouw, boer wordt vent

"Ik wil gewoon een lekker wijf." Hoofdpersoon Jan in Onder de mensen lijkt op de knullen die je in afleveringen van Boer Zoekt Vrouw voorbij ziet komen en die heel, heel weinig brieven krijgen. En áls hij dan een contactadvertentie zet blijkt daar iets aan vast te zitten dat nieuw voor hem is: een relatie.

Sommige mannen winden elke vrouw om hun vinger. De verlegen Jan moet het doen met de afbeeldingen in blaadjes die hij met het schaamrood op de kaken aanschaft. "Jan is alleen, met zijn meisjes en zijn eenzaamheid." De testosteron spuit door zijn aderen als hij een stelletje ziet vrijen in een auto op het parkeerterrein waar hij zich aan soloseks overgeeft. Zijn ouders zijn dood, zijn toekomst is een zwart gat.  Er móet iets gebeuren.

Dan komt Wil in zijn leven. Ze komt uit Diemen, metafoor voor de zielloosheid van de Randstad. Ze heeft een goede reden om naar de andere kant van de stad te verhuizen: ze probeert een verleden achter zich te laten, vertelt ze in haar brief. Zij heeft wel zin in een kerel zonder het gedonder eromheen. Tot haar genoegen bespringt Jan haar de eerste keer dat ze elkaar zien. In het hotel waar ze verblijft deelt ze ijskoud mee dat ze een stel zijn zodat ze samen kunnen ontbijten. Dat gaat Jan allemaal veel te snel. "Begrijp je niet dat dat apart is. Gewoon apart."

Wil is op haar manier ook eenzaam. Ze wil graag een leven op de boerderij, maar ook zij was even vergeten dat een relatie met een man, en dan nog wel een boer, aan beide partijen eisen stelt. Jan ontwikkelt zich tot een zorgzame, zij het wat ruwe minnaar. Hij blijkt talent te hebben om mensen voor zich te winnen, zoals blijkt wanneer ze Wils demente moeder gaan bezoeken. Als een kwaadaardige kruidenierster Wil dwarszit, komt hij voor haar op. Gesprekken lopen alleen steeds uit op ruzie. Al snel besluiten ze dat praten niet werkt. Dan gebeurt er iets dat Wil voor een keuze stelt. Daar zal vroeg of laat over gepraat moeten worden. Hoe moet dat nu verder? Kan Wil dit pastorale leven nog wel aan? Kan Jan omgaan met de waarheid die nogal afwijkt van wat ze schreef in haar brief?

Het is maar de vraag of Onder de mensen een plattelandsroman is, zoals sommige recensenten schreven. De nadruk ligt niet op landschappen maar op de gedachtenwereld, de droge humor en het verlangen van twee beschadigde mensen naar liefde en naar elkaar. Mathijs Deen vertelt dit sprookje-met-ruwe-kantjes in poëtische stijl. De tegenwoordige tijd die hij gebruikt geeft de tekst een extra dringend karakter.

De sfeer is meer als die in typisch Scandinavische verhalen. Denk aan de detective Martin Beck van Sjöwall en Wahlöö die eerst zijn vrouw kwijtraakt, lang als eenzaat knutselt aan zijn modelbouwscheepjes en dan tijdens een moordonderzoek zomaar op een uiterst praktische vrouw stuit die hem volstopt met eten en liefde. Of aan een Duitse naturalistische klassieker als Bahnwärter Thiel van Gerhard Hauptmann - maar dan zonder overweg.

Mathijs Deen (1962) schreef hoorspelen en maakte documentaires. Hij maakte indruk met De Wadden, min of meer het ultieme boek over dit bijzondere gebied, waarin hij de ontwikkeling van de eilanden als vrijplaats beschrijft aan de hand van geromantiseerde figuren. Onder de mensen is een tijd geleden al ’s in eigen beheer uitgebracht, maar nu in bewerkte vorm bij uitgeverij Thomas Rap opnieuw verschenen. Met succes. Zo zie je maar wat een goede uitgeverij voor een schrijver kan betekenen. Mooie casus voor op een congres over de toekomst van uitgeverijen.