Over de auteur van 't àndere onvergetelijke oorlogsdagboek

Er is nog een ànder van belangrijk oorlogsdagboek dan dat van het meisje in het achterhuis: In Depot, geschreven door een joodse journalist voor hij vermoord werd door de Nazi's. Wie was deze Philip Mechanicus? Een intelligent en eigenzinnig man, dat is wel duidelijk. Hij was actief in de SDAP, toen nog een soort protestorganisatie, trouwde, verliet zijn gezin, werd correspondent in ‘Indië’ en later In Sovjet-Rusland voor het Handelsblad. Dat leren we allemaal in de vernieuwde en uitgebreide versie van Koert Broersma’s boek.
Eind de jaren twintig deed hij zijn eerste ervaringen op met dictaturen: in Moskou leefden tienduizenden weeskinderen op straat - naïef als Mechanicus was dacht hij dat dat kwam door de revolutie, maar die was al 20 jaar gelden. Wist hij veel dat er zoveel mensen waren opgepakt en afgevoerd door Stalins beulen dat er niemand meer was om zich om hun kinderen te bekommeren. Toen de Duitsers kwam, vluchtten sommige joden, maar Mechanicus niet. Dacht hij dat hij te onbelangrijk was? Koert Broersma komt er niet meer achter, hoeveel mensen hij ook heeft gesproken. In ieder geval ging het al snel mis. Op 24 september 1942 werd Philip gearresteerd en afgevoerd naar Nederlands grootste gevangenenkamp.
Zonder Philip hadden we niet zo’n scherp verslag van leven daar gehad. ‘Ik heb de beulen leren kennen. Meer dan voldoende voor een heel mensenleven.’ Hij blééf journalist, scherp observerend. ‘Naast mij huist een mannetje dat er halfnaakt uitziet als een chimpansee, een gedrochtje, klein, met een rond buikje.’ Eerst was er nog hoop. ‘Ik kan lang naar de meeuwen staan kijken. Zij zijn het symbool van waarachtige vrijheid. Zij onttrekken zich aan de aarde wanneer zij willen.’ Maar de mishandelingen werden erger en erger. Toen kwam de trein naar het dodenkamp in Duitsland. In 1944 werd hij geëxecuteerd.
Broersma interviewde in de jaren 80 van de vorige eeuw tientallen mensen die Mechanicus hadden gekend. Het schrijven was af en toe moeilijk. "Als je leest hoe mensen hebben geworsteld; hoe familieleden van Mechanicus zijn opgepakt en omgekomen. Je weet wat er met zijn vriendin Olga Moskowsky is gebeurd, die was in mei 1943 al vergast in Sobibor, terwijl Mechanicus in het najaar nog een brief aan haar schreef vol met hoop en wensen. " Broersma schetst ook erg goed de sfeer van vooroorlogs Nederland. De bevlogenheid van de leden van de socialistische beweging. De primitieve omstandigheden waaronder veel mensen nog leefden.
Zoveel levens kapotgemaakt. Je verbaast je nog het meest over het enthousiasme waarmee Nederlanders voor de Nazi’s aan de slag gingen. Mechanicus schrijft over NSB-arts Klomp die zwaar mishandelde joden weigert te behandelen. Over journalist Hoogterp die van het liberale Handelsblad een Nazi-reclameblad maakte. Over politieagent Ritzer die vol overgave Mechanicus arresteerde nadat hij was aangegeven door NSB-verklikkers omdat hij zijn Jodenster niet altijd droeg. Je schaamt je voor je landgenoten. Dankzij Broersma hebben we nu een literair monument voor deze man - en voor al die anderen die hetzelfde overkwam.

Mensen die het postuum uitgegeven dagboek lazen schrokken zich rot. Was het zó erg daar in Westerbork? ‘Een oorlogsdagboek van zeer groot belang’, zei de nieuwe regering. Zouden ze het echt allemaal niet geweten hebben? Soms is de waarheid zo extreem dat je het niet kàn bevatten. In dat ontkennen ligt een groot gevaar. En dan besef je dat dit op nog zoveel plekken in de wereld wèl gebeurt. Zouden er nog steeds zoveel sadisten rondlopen die maar een klein duwtje nodig hebben om zich aan te melden als kampbeul om hun medemensen kapot te maken? Is de mens inderdaad de mens een wolf zoals Plautus al zei? Laten we maar hard juichen dat nu de meeste mensen in Nederland van nà de oorlog zijn en dat vooral zou houden.