Lezersrecensie
Van blind idealisme naar beklemmende terreur
De Russische revolutie van 1917 lichtte eerst het tsaristische regime uit het zadel en bracht enkele maanden later een bolsjewistische regering onder leiding van Vladimir Lenin aan de macht. De utopische droom van de Sovjet-Unie mondde echter al gauw uit in dictatuur, angst en bloedvergieten, met als gruwelijk dieptepunt de Grote Terreur onder Jozef Stalin. In dat tijdperk was niemand nog veilig en vreesde vrijwel iedereen de nachtelijke klop op de deur.
De historische feiten van dit ongure stuk geschiedenis kan je nalezen op Wikipedia. Om inzicht te krijgen over hoe deze periode werd beleefd en wat het teweegbracht in de hoofden van de mensen die het meemaakten, is 'Alles Voor Het Moederland' van Michel Krielaars een beter startpunt.
Krielaars, chef Boeken bij NRC Handelsblad en gewezen correspondent in Moskou, brengt het beklemmende tijdperk tot leven aan de hand van twee joods-Russische schrijvers: Isaak Babel (1894-1940) en Vasili Grossman (1905-1964). Beiden waren populaire oorlogscorrespondenten, beiden geloofden aanvankelijk in de socialistische heilstaat en beiden werden gekende Sovjetschrijvers. Stalin bestempelde ze als ‘ingenieurs van de ziel’. Naarmate hun ogen echter open gingen voor de onmenselijkheid van het regime, verloren Babel en Grossman hun hoop in de communistische droom. En uiteindelijk gingen ze allebei aan de terreur ten onder.
Alles voor het moederland laat je kennismaken met de levenslopen en het werk van deze twee bijzondere schrijvers. Ondanks zijn kritische werken ontsnapte Grossman wonderlijk genoeg aan een nekschot, al leefde hij wel voortdurend in angst en eindigde hij zijn leven als een gebroken man. Dat zijn meesterwerk 'Leven en Lot' vele jaren later gepubliceerd raakte buiten de Sovjet-Unie, blijkt een klein wonder.
Minder fortuinlijk verging het Isaak Babel. Hij werd in mei 1939 gearresteerd door de NKVD (de voorloper van de KGB). Al zijn manuscripten werden in beslag genomen en nooit terug gevonden. Op bevel van Stalin kreeg hij de kogel.
Het boek heeft echter veel meer te bieden dan deze schrijverslevens. Ruslandkenner Krielaars volgt de voetsporen van Babel en Grossman en schreef zo ook een meeslepend reisverslag over het hedendaagse Rusland en Oekraïne, doorspekt met persoonlijke verhalen en bespiegelingen. Hij spreekt met nabestaanden, historici en literatuurwetenschappers, waardoor het ook een goed gestoffeerd essay en een geschiedenisles is geworden.
Krielaars is een bevlogen verteller en slaagt er wonderwel in om deze verschillende invalshoeken aan elkaar te breien tot een samenhangend en bij momenten bloedstollend verhaal.
'Alles voor het moederland' bevat enkele huiveringwekkende hoofdstukken waarin de gruwel van zowel het Sovjet- als het naziregime aan bod komen. Met de bloedbaden van Berditsjev, Babi Jar en Treblinka richt Krielaars de spots op de pijnlijke en confronterende vragen die als een onzichtbare rode draad doorheen het boek lopen: waarom zijn mensen zo goedgelovig en sluiten ze zo makkelijk hun ogen voor onrecht en misdadige dictatuur? Hoe komt het dat zelfs brave huisvaders onmenselijke beulen kunnen worden, behekst door een giftige ideologie? En uiteindelijk: zou ik zelf zo intellectueel en moreel verlamd kunnen raken uit angst of blind idealisme?
Net zoals Svetlana Alexijevitsj, de winnares van de Nobelprijs voor de Literatuur in 2015, laat Krielaars ooggetuigen aan het woord om zijn verhaal over de Stalin-terreur te vertellen. Op die manier trekt hij opvallende parallellen met het hedendaagse Rusland.
Onder Stalin was het leven een grote illusie, maar ook Poetin is niet vies van censuur en fake news. De massale arrestaties behoren dan wel tot het verleden, maar ook vandaag wordt in het Kremlin gesidderd en gebogen voor de macht. Veel Russen lopen Poetin kritiekloos achterna omdat ze in hem de ‘efficiënte manager’ zien die Rusland moet redden van de anarchie. En net zoals Stalin na 1945 werpt Poetin zich op als de verdediger van het land tegen een buitenlandse vijand: Amerika.
Krielaars beseft dat de vergelijking op verschillende vlakken spaak loopt, maar hij stelt vooral de ‘menselijke neiging tot medeplichtigheid aan de kaak. Ook hoogontwikkelde, beschaafde mensen kunnen zich laten leiden door lafheid en zwakheid. Ook vredelievende burgers kunnen hun vermogen tot zelfstandig denken verliezen en zijn in staat tot grote misdaden.
'Alles voor het moederland' is een gelaagd boek: biografie, literatuurstudie, geschiedenis, reisverhaal en filosofisch essay in één. Bij het taggen van deze blogpost leken alle categorieën van toepassing.
Ik heb ervan genoten én ik heb ervan gegruweld. Ik heb ervan bijgeleerd én het heeft me achtergelaten met lastige vragen. Zo heb ik mijn non-fictie graag.
Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.
De historische feiten van dit ongure stuk geschiedenis kan je nalezen op Wikipedia. Om inzicht te krijgen over hoe deze periode werd beleefd en wat het teweegbracht in de hoofden van de mensen die het meemaakten, is 'Alles Voor Het Moederland' van Michel Krielaars een beter startpunt.
Krielaars, chef Boeken bij NRC Handelsblad en gewezen correspondent in Moskou, brengt het beklemmende tijdperk tot leven aan de hand van twee joods-Russische schrijvers: Isaak Babel (1894-1940) en Vasili Grossman (1905-1964). Beiden waren populaire oorlogscorrespondenten, beiden geloofden aanvankelijk in de socialistische heilstaat en beiden werden gekende Sovjetschrijvers. Stalin bestempelde ze als ‘ingenieurs van de ziel’. Naarmate hun ogen echter open gingen voor de onmenselijkheid van het regime, verloren Babel en Grossman hun hoop in de communistische droom. En uiteindelijk gingen ze allebei aan de terreur ten onder.
Alles voor het moederland laat je kennismaken met de levenslopen en het werk van deze twee bijzondere schrijvers. Ondanks zijn kritische werken ontsnapte Grossman wonderlijk genoeg aan een nekschot, al leefde hij wel voortdurend in angst en eindigde hij zijn leven als een gebroken man. Dat zijn meesterwerk 'Leven en Lot' vele jaren later gepubliceerd raakte buiten de Sovjet-Unie, blijkt een klein wonder.
Minder fortuinlijk verging het Isaak Babel. Hij werd in mei 1939 gearresteerd door de NKVD (de voorloper van de KGB). Al zijn manuscripten werden in beslag genomen en nooit terug gevonden. Op bevel van Stalin kreeg hij de kogel.
Het boek heeft echter veel meer te bieden dan deze schrijverslevens. Ruslandkenner Krielaars volgt de voetsporen van Babel en Grossman en schreef zo ook een meeslepend reisverslag over het hedendaagse Rusland en Oekraïne, doorspekt met persoonlijke verhalen en bespiegelingen. Hij spreekt met nabestaanden, historici en literatuurwetenschappers, waardoor het ook een goed gestoffeerd essay en een geschiedenisles is geworden.
Krielaars is een bevlogen verteller en slaagt er wonderwel in om deze verschillende invalshoeken aan elkaar te breien tot een samenhangend en bij momenten bloedstollend verhaal.
'Alles voor het moederland' bevat enkele huiveringwekkende hoofdstukken waarin de gruwel van zowel het Sovjet- als het naziregime aan bod komen. Met de bloedbaden van Berditsjev, Babi Jar en Treblinka richt Krielaars de spots op de pijnlijke en confronterende vragen die als een onzichtbare rode draad doorheen het boek lopen: waarom zijn mensen zo goedgelovig en sluiten ze zo makkelijk hun ogen voor onrecht en misdadige dictatuur? Hoe komt het dat zelfs brave huisvaders onmenselijke beulen kunnen worden, behekst door een giftige ideologie? En uiteindelijk: zou ik zelf zo intellectueel en moreel verlamd kunnen raken uit angst of blind idealisme?
Net zoals Svetlana Alexijevitsj, de winnares van de Nobelprijs voor de Literatuur in 2015, laat Krielaars ooggetuigen aan het woord om zijn verhaal over de Stalin-terreur te vertellen. Op die manier trekt hij opvallende parallellen met het hedendaagse Rusland.
Onder Stalin was het leven een grote illusie, maar ook Poetin is niet vies van censuur en fake news. De massale arrestaties behoren dan wel tot het verleden, maar ook vandaag wordt in het Kremlin gesidderd en gebogen voor de macht. Veel Russen lopen Poetin kritiekloos achterna omdat ze in hem de ‘efficiënte manager’ zien die Rusland moet redden van de anarchie. En net zoals Stalin na 1945 werpt Poetin zich op als de verdediger van het land tegen een buitenlandse vijand: Amerika.
Krielaars beseft dat de vergelijking op verschillende vlakken spaak loopt, maar hij stelt vooral de ‘menselijke neiging tot medeplichtigheid aan de kaak. Ook hoogontwikkelde, beschaafde mensen kunnen zich laten leiden door lafheid en zwakheid. Ook vredelievende burgers kunnen hun vermogen tot zelfstandig denken verliezen en zijn in staat tot grote misdaden.
'Alles voor het moederland' is een gelaagd boek: biografie, literatuurstudie, geschiedenis, reisverhaal en filosofisch essay in één. Bij het taggen van deze blogpost leken alle categorieën van toepassing.
Ik heb ervan genoten én ik heb ervan gegruweld. Ik heb ervan bijgeleerd én het heeft me achtergelaten met lastige vragen. Zo heb ik mijn non-fictie graag.
Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Vreemder Dan Fictie
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
