De verborgen terugkeer van het christendom in Europa

Het is een interessante vaststelling: terwijl Europa de laatste decennia in ijltempo seculariseerde, heeft het christendom zich in de rest van de wereld explosief ontwikkeld en verspreid. Het christendom wordt vaak beschouwd als een bij uitstek Europese religie, maar vandaag woont maar liefst twee derde van de 2,2 miljard christenen buiten Europa. En dat ligt niet noodzakelijk aan Europees missiewerk: in 'God is een vluchteling' legt filosoof David Dessin uit hoe het het christendom zich al verspreidde in de richting van Turkije, China, India en Afrika nog voor het tussen de veertiende en negentiende eeuw een voornamelijk Europese religie werd.

Eens niet-Europese christenen – opgejaagd door honger, oorlog of vervolging – in Europa aankomen, worden ze geconfronteerd met een christendom waarin ze zich amper herkennen. De zogenoemde ‘nieuwe christenen’ verbazen zich over leegstaande kerken en de relatief progressieve houding van kerkleiders als Johan Bonny.

Voor geseculariseerde Europeanen is religie een hoogst individuele kwestie geworden, maar voor heel wat nieuwe christenen is de band tussen heilige boeken en politieke overtuigingen of maatschappelijk gedrag veel evidenter. Hun ideeën over homoseksualiteit of abortus kunnen aanstootgevend klinken, maar wellicht dachten ‘oude christenen’ er enkele generaties geleden ongeveer hetzelfde over. Aan de andere kant zijn sommige kerken ‘moderner’ dan ze lijken. Zo zijn er de zogenoemde prosperity gospels: geïndividualiseerde versies van het christendom, selfservicegeloof waarin de Bijbel vooral wordt gezien als een instrument voor zelfontplooiing en -verrijking.

God is een vluchteling is een erg origineel boek. Dessin bekijkt thema’s als migratie, de vluchtelingencrisis en integratie vanuit een unieke invalshoek en roept interessante vragen op. Hoe ziet de toekomst van het christendom eruit als de koers ervan niet langer wordt bepaald door Europeanen? En misschien vooral: hoe gaan we als samenleving om met de groeiende groep van ‘nieuwe christenen’ die de Bijbel lezen vanuit een volstrekt ander referentiekader?

Dessin verweeft brede historische kennis met pakkende hedendaagse getuigenissen tot een meeslepend verhaal. De reis van het christendom buiten Europa is boeiend en onbekend terrein.

Dat betekent niet dat ik me kon vinden in alle conclusies van Dessin. Net zoals vele auteurs die een maatschappelijke uitdaging aankaarten, legt ook hij een grote verantwoordelijkheid bij het onderwijs. Volgens Dessin was het grotendeels ontbreken van het christendom in de curricula van het lager en hoger onderwijs enkele decennia geleden nog te rechtvaardigen omdat leerlingen die kennis thuis of in de kerk wel opgelepeld zouden krijgen. Omdat die christelijke achtergrond vandaag ontbreekt in een geseculariseerd Europa, pleit hij ervoor om ‘kennis over de grootste religie van de wereld’ weer mee te geven op de schoolbanken. Vraag is wat Dessin onder die ‘kennis’ verstaat, hoe die wordt aangereikt en welke materie er nog aan bod komt.

Zoals Patrick Loobuyck betoogt in Samenleven met gezond verstand heeft het onderwijs de plicht leerlingen zo goed mogelijk te informeren over wat de mens en onze maatschappij maakt tot wat ze nu is. Religie is daarbij allerminst het beste vertrekpunt. Levensbeschouwing heeft zeker zijn plaats op school, maar door een uitzonderingsstatus te geven aan religies en door kinderen zichzelf te laten identificeren met één bepaalde levensbeschouwing worden hokjes- en wij-zij-denken in de hand gewerkt.

Als godsdienstfilosoof met een christelijke achtergrond wilde Dessin dit boek naar eigen zeggen schrijven “vanuit het standpunt van een hedendaagse, afstandelijke jonge Vlaming, voor een zowel religieus als niet-religieus lezerspubliek.” Voor het grootste deel van het boek slaagt hij daarin, maar doorheen het boek en in het besluit wordt wel duidelijk dat Dessin van mening is dat we in Europa met het christendom iets waardevols verliezen.

Met het idee dat we het christendom nodig hebben als moreel kompas of om ons te identificeren – en zelfs verheffen – als volk brengt Dessin zijn eigen christelijke, Vlaams-conservatieve visie voor het voetlicht. Echter: ook voor wie die overtuiging niet deelt, blijft God is een vluchteling een sterk en interessant boek over de geschiedenis, de uitdoving en de verborgen terugkeer van het christendom in Europa.

Lees de volledige recensie op Vreemder Dan Fictie.