Hoe de Aroemenen tot leven komen

Dit is het vierde boek van Stefan Popa (1989), die naast (tekst-)schrijver ook journalist en Roemenië-kenner is, hij geeft schrijfworkshops en treedt op als gastspreker. Zijn vader is van Roemeense afkomst en dat zal verklaren waarom dit het tweede boek is dat zich afspeelt op de Balkan. Als je dit boek leest, besef je hoe weinig we eigenlijk echt van dat gebied afweten en dat maakt het extra boeiend.

Op de eerste pagina staat de korte inhoud vermeld:
‘Pitu moet sterven. En dat terwijl hij nog zoveel heeft om voor te leven. Zijn dochter, Samarina. Zijn dorp, Crusheva, het hoogste en mooiste punt van Macedonië. En zijn volk, de Aroemenen, met hun eigen taal - Romaans met Griekse invloeden - dat nog springlevend is. Nog wel. Ze zijn door iedereen vergeten, hoewel zij de Balkan hebben gemaakt tot wat die is. Zij zíjn de Balkan.

Pitu probeert om te gaan met de grillen van het heden en grijpt levenslustig terug op zijn verleden en dat van zijn volk. Want pas als de einddatum is vastgezet, kom je het leven echt tegen.’

Dat is inderdaad in een notendop het verhaal. Pitu is de belangrijkste hoofdpersoon van het boek; hij is de oud-burgemeester van Crusheva en nog steeds geliefd in het dorp - iedereen kent hem en groet hem als hij over straat loopt. Regelmatig zakt hij af naar het dorpje om boodschappen te doen.
‘Nooit vergat hij om te genieten van de traptreden en de hellingen, die hem goedgezind waren zolang hij niet besloot terug te keren naar huis, bergopwaarts.’
Op een mooie ochtend gaat hij naar de Griek, geen restaurant, maar de lokale huisarts en krijgt daar slecht nieuws: hij heeft nog ongeveer zes maanden te leven, vanwege een hersentumor.
Hij besluit om alleen de priester in te lichten en bezweert de huisarts om het aan niemand door te vertellen, iets wat vanwege zijn beroepsgeheim niet eens zou mogen. Zijn twintigjarige dochter, Samarina, vertelt hij niets, evenmin vertelt hij het aan Ecaterina, zijn vriendin, al maakt hij wel een einde aan de relatie, althans, hij probeert die te beëindigen.

Pitu is zonder zijn vader, Costa, opgegroeid, maar heeft des te meer verhalen over hem gehoord van zijn moeder, Aretia. Die twee hadden een kortdurende, maar intense romance aan het eind van de oorlog en Pitu was daarvan het gevolg. Hij werd vernoemd naar de Aroemeense vrijheidsstrijder Pitu Guli, die vocht om onder het Ottomaanse juk vandaan te komen.
Costa was zo’n twintig daar ouder dan Aretia, en had ook al in de eerste wereldoorlog gevochten. De eigenlijke oorlog voor de Aroemenen was het verkrijgen van een eigen staat, en ze moesten dan ook continue afwegen achter welk land ze zich moesten scharen. Elk uitslag had weer een andere uitkomst voor hun toekomst.

De twee verhaallijnen worden mooi door elkaar heen gevlochten en laten naast het kleine, persoonlijke verhaal van Pitu, ook het grotere geheel van de problematiek op de Balkan zien. Eigenlijk is de les hier dat grenzen niet echt bepalen wie je voor je gevoel bent, wat je afstamming is. Een bevolkingsgroep gaat boven, of liever gezegd over landsgrenzen heen. Een streep getrokken op de kaart, kan niet bepalen waar je bij hoort. En al helemaal niet in de Balkan, waar de grenzen zo vaak opgeschoven zijn. ‘Alleen Oostenrijk zat tussen ons (Macedonië en Duitsland, WS) in - en daar spreken ze ook Duits. Nu zijn het minimaal vier staten, maximaal zes - ik heb ze gisteren geteld op mijn globe. Weet u wel hoeveel globes ik sinds ‘89 heb moeten aanschaffen?’
Het is mooi om via de sympathieke Pitu inzicht te krijgen in deze problematiek, de Balkan lijkt zo ver weg, maar qua afstand is het zo dichtbij.

Op het eind van het verhaal komen de twee verhaallijnen, die qua tijd zo ver uit elkaar lijken te liggen, mooi bij elkaar en wordt de titel van het boek opeens duidelijk. Stefan Popa heeft een zeer beeldende manier van schrijven, waardoor je je echt op de Balkan waant en sympathie krijgt voor de problematiek van een minderheid. Maar buiten de politieke en sociale problemen, is het gewoon een mooi verhaal over een man die zijn uren geteld weet.