Mr. Radio Philips

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog is de Rotterdamse Jan Zwartendijk directeur van de Philips- vestiging in Kaunas (Litouwen). Op een middag wordt hij gebeld door de Nederlandse ambassadeur in Riga met het verzoek of hij consul wil worden. Na enige twijfel accepteert Zwartendijk de taak; hij heeft echter geen idee wat hem te wachten staat.

Op dinsdag 25 oktober gaf Jan Brokken, in de bibliotheek van Lisse, een lezing over zijn nieuwe boek De rechtvaardigen. Brokken vertelde over de reis die hij, vijfenzeventig jaar na dit bewuste telefoongesprek, met de zoon en dochter van Zwartendijk maakte. Binnen een paar minuten waren de luisteraars veranderd in reisgenoten. In gedachten liepen we met Jan Brokken en Rob en Edith Zwartendijk door Kaunas. We zagen de lange rij Joodse vluchteling voor de deur van consul Zwartendijk staan. We voelden de spanning van de kinderen en hoorden Russische en Duitse soldaten door de straten lopen. Wat een verteller is die Brokken…. Bibliotheek Bollenstreek en Grimbergen Boeken heel erg bedankt voor deze bijzondere avond.

Jan Zwartendijk is nog maar net tot consul benoemd als zich een enorm probleem op doet. Veel landen sluiten hun grenzen en de Joodse vluchtelingen kunnen geen kant meer uit. Samen met de ambassadeur en een Joodse vluchteling ontdekt Zwartendijk een vluchtroute. Hij schrijft, in tien dagen tijd, duizenden visa uit voor Curaçao. Zijn Japanse collega Sugihara verzorgt de doorreisvisa voor Japan. Hiermee kunnen de vluchtelingen met de Trans Siberië Express naar Japan reizen. Van daaruit kunnen ze verder naar Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Palestina en Midden -en Zuid-Amerika. Dit lijkt, op papier, natuurlijk eenvoudiger dan dat het in werkelijkheid gegaan is. Toch weet 95% van de vluchtelingen, dankzij het visum van Mr. Radio Philips (de bijnaam van Zwartendijk), de oorlog te overleven. 

Jan Brokken deed uitgebreid onderzoek voor dit boek. Naar aanleiding van zijn oproepen in kranten ver overzee melden zich kinderen en kleinkinderen van de overlevers. Hun persoonlijke verhalen en familiefoto’s maken het boek heel bijzonder. Ook heeft Jan Brokken veel informatie van de kinderen van Zwartendijk gekregen. Zoon Jan jr. had na de dood van zijn vader alles verzameld wat hij maar over zijn vaders werk in Kaunas vinden kon.

Jan Zwartendijk zocht na de oorlog geen aandacht. Hij heeft gedaan wat hij doen moest en daarmee was het voor hem klaar. Bizar is dat Zwartendijk na de oorlog door de Nederlandse regering berispt is omdat hij zich niet aan de juiste regels gehouden heeft. In 1997 ontving hij (postuum) de Yad Vashem-eretitel ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’. Het zou nog 21 jaar duren voordat minister Blok, namens de Nederlandse regering, zijn excuses voor deze berisping zou maken. Tijdens het staatsbezoek van koning Willem Alexander aan Litouwen, op 15 juni 2018, werd er een monument voor Jan Zwartendijk onthult. De koning sprak hierbij zijn bewondering voor de Philips directeur uit. 

 
Tot 18 januari is er in het Philipsmuseum (Emmastraat 31, Eindhoven) een tentoonstelling te zien over Jan Zwartendijk.

Met dit bijzondere boek, de mooie woorden van onze koning, de onthulling van het monument en de tentoonstelling is 2018 echt een Jan Zwartendijkjaar geworden.  Eindelijk krijgt de consul de erkenning die hij verdient!

Meer Philips: https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/philips-meisje-sanne-van-heijst