Renia

Renia Spiegel wordt op 18 juni 1924 geboren in Uhrynkowce (Polen). Haar zes jaar jongere zusje Ariana is voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog een kindersterretje. Als Renia 15 jaar oud is (1939) begint ze een dagboek bij te houden. In die tijd woont ze, gescheiden van haar ouders, bij haar grootouders in Przemysl. Renia wisselt in haar dagboek haar dagelijkse belevenissen af met mooie gedichten. Twee weken na haar 18de verjaardag wordt Renia opgepakt en vermoord. Haar vriendje Zygmunt vindt haar dagboek en houdt het lange tijd in zijn bezit. Renia’s moeder en zus overleven de oorlog en vertrekken naar Amerika. In 2016 besluit de familie het dagboek te publiceren. Uitgeverijen in Amerika en Europa staan in de rij dit bijzondere boek uit te mogen geven. Het dagboek van Renia Spiegel wordt in Nederland uitgegeven door Harper Collins.

Renia en haar dagboek 

Het boek wordt aangeduid als een oorlogsdagboek. Aan de ene kant is dit correct; Renia schreef haar dagboek tijdens de oorlogsjaren. Toch ligt de nadruk in haar verhalen niet op de oorlog, maar op vriendschap, verliefdheid en puberteit. We maken kennis met een meisje wat verdrietig is om het gemis van haar moeder, onzeker over haar vriendje en zich enorm druk maakt over al haar vriendschappen. De ene dag spat de energie van het papier, terwijl ze een andere dag angstig, eenzaam en lusteloos toont. Renia benoemt wel allerlei zaken die met de oorlog te maken hebben, maar gaat hier verder nagenoeg niet op in. Zo moeten de joden een band om hun arm dragen, worden wijken afgesloten, joden mishandeld, gezinnen uit elkaar gescheurd, vinden er vervolgingen plaats en moeten joden naar getto’s verhuizen. Renia en haar vriendje kunnen gewoon samen uit wandelen gaan en ze heeft zelfs een betaalde baan in een fabriek. Als je als lezer weinig kennis over de oorlog hebt, zou je haast denken dat het allemaal nogal meeviel in Polen. Pas wanneer Renia in juli 142 naar het getto van Przemysl verhuist, wordt het boek heftig. Gedurende het hele boek vind ik Renia erg onzeker over haar relatie met Zygu. Maar op dit moment blijkt dat hun liefde groot is; Zygu heeft er alles voor over om zijn vriendin uit de getto te redden.

16 juli 1942 Waarschijnlijk wil je weten hoe een afgesloten getto eruitziet. Behoorlijk gewoon. Overal prikkeldraad, met bewakers die de hekken bewaken (een Duitse politieman en de Joodse politie1). Als je het getto zonder pas verlaat, krijg je de doodstraf. In het getto wonen alleen onze mensen, dierbaren. Erbuiten zijn vreemden. Mijn ziel is zo intens verdrietig. Mijn hart is in de greep van doodsangst. Zo is het leven. Vandaag heb ik Zyguś zo hevig gemist, ik heb de hele tijd aan hem gedacht. Ik heb hem al een week niet gezien, ik heb hem zo gemist en ik mis hem nog, want zijn bezoek vandaag was geen echt bezoek. Ik verlangde zo naar een liefkozing, niemand weet hoeveel. Tenslotte bevinden we ons in een gruwelijke situatie. Gun me wat liefkozingen. Maar het pakte vreemd en kil uit, waarschijnlijk omdat er andere mensen in het appartement waren en het zo’n bende is. Misschien gaat het zaterdag beter… Ja, dat moet wel. We moeten minstens een week aan liefkozingen inhalen. Nu ga ik dromen, zoals eerst. Jullie zullen me helpen, Buluś en God.

Renia en Anne 

In veel artikelen die ik over dit boek gelezen heb, wordt Renia de Poolse Anne Frank genoemd. De vergelijking is natuurlijk snel gemaakt; twee Joodse tienermeisjes die tijdens de oorlog een dagboek geschreven hebben. Tijdens het lezen van Renia’s dagboek vielen me wel veel overeenkomsten tussen de meisjes op. Ondanks dat zowel Anne als Renia een hecht vriendinnenclubje heeft, missen ze beide iemand met wie ze hun diepste geheimen kunnen delen. De meisjes schrijven hun dagboek vol over vriendinnen, ergernissen, zorgen over het lot van familie en vrienden, gebeurtenissen op school, toekomstdromen, familieaangelegenheden, de voorgang van de oorlog en vriendjes en verliefdheid. Over dit laatste onderwerp maakt Renia het soms wel een beetje bont. Het meisje kan aan niemand anders meer denken en over niemand anders meer schrijven dan haar vriendje Zygu. Ondanks dat de meisjes omringt worden door familieleden, maken ze beide een eenzame en verloren indruk. Een belangrijk thema wat in beide boeken naar voren komt, is de zoektocht naar een eigen identiteit; Anne en Renia worden door de oorlog vroeg volwassen en dat valt niet mee. Zowel Renia als Anne willen schijfster worden en beide hebben zeker talent! Opvallend is dat beide meisjes heel volwassen en wijze woorden afwisselen met een kinderlijke schrijfstijl. Anne heeft meer structuur in haar tekst dan Renia; Renia springt van het een naar het ander. De gedichten die Renia schrijft zijn weer heel indrukwekkend.

Renia en Rena                                                                                                                        

Wat ik soms verwarrend om te lezen vond, waren al die verschillende namen in het boek. Renia wordt door bijna iedereen Rena genoemd. Zelf noemt Renia haar vriendin Norka de ene keer Nora en dan weer Norka. Ook goede vriendin Irka wisselt enkele keren van naam. Haar vriendje Zygu noemt ze Z, Zygmunt, Zygunio en Zyggus. Zus Ariana wordt in het boek Arianka genoemd. Wanneer Ariana in Amerika woont, verandert ze haar naam in Elizabeth. Onder die naam schrijft haar zus ook het indrukwekkende nawoord in het boek. Renia vraagt in haar dagboekstukjes altijd om hulp aan Bulus en God. Pas halverwege het boek kwam ik erachter dat ze met Bulus haar moeder (die ze heel erg mist) bedoelt.

• 6 november 1940 
• Mama, waarom ben je er niet. 
• Waarom ben je zo ver bij me vandaan. 
• We moeten allebei steeds huilen. 
• Sinds jij bent weggegaan.   
• Waarom snik jij, waarom ween ik.   
• Waarom kan ik me nergens warmen.
• Mijn hart zoekt almaar troost.     
• En ik verlang zo naar jouw armen.

Renia en Ariana                                                                                                                              

Hoewel ik vooraf andere verwachting van het boek had, was ik er wel van onder de indruk. Pas in het uitgebreide nawoord van zus Ariana (Elizabeth) kwam ik meer te weten over de Russische en Duitse bezetting van Polen (waar mijn belangstelling naar uit ging), Renia’s familieomstandigheden, haar leefwereld en de achtergronden van haar vrienden en vriendinnen. Elizabeth heeft de Renia Spiegel Foundation opgericht. Deze Stichting richt zich op onderwijs, literatuur, poëzie en tolerantie. De projecten worden gefinancierd met de verkoop van dit dagboek. Dankzij de Stichting worden Renia’s schrijf- en dichtersdromen alsnog waargemaakt!   http://www.reniaspiegelfoundation.org/