onzentrationslager Herzogenbusch

Schrijfster Sanne van Heijst (1980) werkte enige tijd als educatief medewerkster bij Stichting Nationaal Monument Kamp Vught. Na aanleiding van haar debuut Philips-meisje keerde ze, zondag 30 oktober, weer even naar haar oude werkplek terug.

De rondleiding van Sanne was van het begin tot het eind heel indrukwekkend. Eigenlijk kwam het verhaal voor mij al bij de wandeling naar het kamp tot leven. Bij het zien van de prachtige omgeving hoorde ik flarden van zinnen in mijn hoofd van Helga Deen, één van de hoofdpersonen uit het boek: “Werkelijk de barakken liggen hier zo schitterend, zo vrij en ruim”. “Ik zie berken, sparren, blauwe lucht en witte wolken”. “Er is niets vreselijks………….”. Het is inderdaad niet voor te stellen dat er zich in deze vredige omgeving zoveel ellende heeft afgespeeld.

Sanne vertelde over het leven van Gerda Northmann, de geschiedenis van kamp Vught en de rol die Philips speelde in het kamp. Ze leidde ons langs het imponerende hekwerk, het crematorium, het kindermonument en een nagebouwde barak. Toen de schrijfster in deze kale barak uit haar boek voorlas liepen de rillingen over mijn rug. Wat moeten de mensen het daar in de winter koud hebben gehad…

Gerda Northmann Wanneer de situatie in Duitsland onveilig wordt, wil het gezin Northmann emigreren. Omdat dit moeizaam verloopt, vertrekken de kinderen Gerda en Vera naar Nederland waar ze in afwachting van hun emigratie bij een pleeggezin verblijven. Echter op 10 mei 1940 bezetten de Duitsers ook ons land. Via een omweg keert Vera weer terug naar haar ouders in Berlijn. Gerda en haar pleeggezin, de familie Deen, komen in juni 1943 in concentratiekamp Vught terecht. Wanneer de Deens een oproep krijgen om naar Westerbork te vertrekken, weet Gerda's pleegmoeder haar over te halen alleen in het kamp achter te blijven. Gerda krijgt een baantje in de Philips-werkplaats. Dankzij haar werk bij het Phillips-kommando overleeft Gerda de oorlog.

Kamp Vught In 1942 begon men op de heide bij Vught met de bouw van het kamp. In januari 1943 werd het kamp geopend. Gedurende de eerste maanden kwamen er dagelijks honderden mensen aan op het station van Vught en al snel raakte het kamp overvol. Onder bewaking van SS’ers met honden moesten de mensen zes kilometer naar het kamp lopen. We waren met de trein naar Vught gekomen en al wandelend moest ik hier voortdurend aan denken. Drieënzeventig jaar geleden liepen duizenden mensen dezelfde route; hun ondergang tegemoet.… Het kamp heeft maar twintig maanden bestaan. In die tijd zaten er ruim 31.000 mensen gevangen. Onder hen waren 12.000 Joden. De overige gevangen waren Jehova’s, Roma, Sinti, zwarthandelaren, politieke gevangen (opgepakt vanwege daden tegen de bezetters) en gijzelaars. Deze laatste groep bestond uit mannen, vrouwen en kinderen die door de Duitsers gevangen genomen waren als represailles voor verzetsdaden. De schrijfster vertelde ons dat er net buiten het kamp een fusilladeplaats ligt waar 329 politieke gevangenen zonder enige vorm van proces zijn geëxecuteerd. Op deze plek staat nu een indrukwekkend monument met alle namen van deze omgebrachte mensen. Wat we bijzonder vonden is dat deze plek, op het moment dat we er bij stonden, druk door wandelaars bezocht werd. Het was mooi om jong en oud bij dit monument stil te zien staan. Foto: Achter Sanne staan enkele panelen uit het oude monument. In 1997 is dit monumetn beklad met teer en onherstelbaar beschadigd.  

Philips Gloeilampenconcern Philips kreeg in 1943 het verzoek een werkplaats op te zetten in het kamp. Na overleg met enkele verzetsvrienden stemde meneer Philips in. Om de gevangenen te beschermen, stelde hij wat voorwaarden op waar de Duitsers tot zijn eigen verbazing mee akkoord gingen. _ De gevangenen mochten alleen werken onder leiding van Philips-personeel, die het kamp in en uit mocht. _ De gevangenen kregen normale werktijden. _ Philips mocht zelf zijn medewerkers uitkiezen. _De gevangenen kregen om vier uur een Philiprak (stamppot). Toen de mensen van het Philips-kommando in 1944 naar Auschwitz  gedeporteerd werden, wist het Philipspersoneel te bewerkstelligen dat zij allemaal gespaard bleven voor de gaskamer. Omdat zij Philips-Facherbeiters waren, mochten ze het grote personeelstekort aanvullen in de Telefunkenfabriek.

Kindermonument Het kindermonument maakte het meeste indruk op mij tijdens de rondleiding. Op het monument staan de namen geschreven van de 1269 kinderen die op 6 en 7 juni 1943 met hun moeder of vader uit het kamp vertrokken zijn. De kinderen gingen via Westerbork direct door naar Polen, waar ze allen werden vermoord. Dit kindertransport wordt enkele malen in het boek genoemd.   Blz 88: "De kindertransporten verenigden alle gevangen uit het kamp (Joods en niet Joods) in diepe rouw. Voor de Deens waren de dagen rondom de kindertransporten van bijna ondraaglijke spanning. Klaus was nog geen vijftien en had dus een oproep te verachten…"  Blz 242 (citaat uit Gerda’s memoires): "Toen we in het kamp aankwamen, was het onmogelijk vol. Elke barak stond vol met driehoge stapelbedden en in elk bed sliepen twee vrouwen. Het was een totale chaos. Een paar dagen na onze aankomst werden alle gezinnen met kinderen onder de vijftien jaar naar Westerbork overgebracht en werd het in Vught meer georganiseerdd en minder chaotisch."      Het lijkt hier of het Gerda opluchtte dat de kinderen vertrokken waren. Hieruit blijkt wel dat Gerda, zo jong als ze was, nog geen weet had van wat de kinderen te wachten stond. Tevens was het meisje verhard door alles wat ze de afgelopen jaren had meegemaakt.

Op onze terugreis raakten we, op het station van Vught, toevallig aan de praat met een oude dame. Haar broer was tijdens de oorlog werkzaam geweest op het kamp. Ze vertelde ons dat de mensen uit Vught en omgeving allemaal op de hoogte waren van wat er in het kamp gebeurden, maar dat ze echt niet meer konden doen dan wat eten en briefjes smokkelen. De ouders van de vrouw hadden elke dag in angst gezeten dat hun zoon betrapt zou worden door de Duitsers. Haar broer was enkele jaren terug overleden en heeft nooit kunnen verwerken wat hij in Vught heeft meegemaakt.

Sanne van Heijst en Herinneringscentrum Vught http://www.nmkampvught.nl/ bedankt voor de leerzame rondleiding.