De auteur

Guillermo Arriaga is een Mexicaanse scenarioschrijver bekend van films zoals Babel, 21 grams en Amores Perros. Zijn boeken Nachtbuffel en De zoete geur van de dood zijn de enigen die in het Nederlands vertaald zijn.
Volgens Arriaga zijn de gebeurtenissen en de personages waar hij over schrijft altijd ontleend aan zijn eigen ervaringen. De mensen in zijn leven verworden tot personages in zijn boek. Zo is de Carlos uit De Ontembare gebaseerd op zijn vader. Tegelijkertijd heeft hij een nog levende broer die Carlos heet. Deze is wetenschapper, in tegenstelling tot zijn dode drugs dealende naamgenoot uit het boek.
De schrijver Faulkner is zijn grote literaire voorbeeld. Hij bewondert diens gedetailleerde beschrijvingen over het leven en diens diepgang. In een interview schetste hij een overeenkomst tussen Faulkner en de bijbel. Beiden verhalen zeer uitgebreid en dat voelt voor hem heel natuurlijk aan.
Arriaga bedenkt de structuur en inhoud van zijn verhaal niet van te voren. Zelfs de vele flash-back en forwards ontstaan vanzelf. Het is een reflectie van hoe zijn geest werkt en zo schrijft hij al zijn hele leven.

De cover

De voorkant van het boek is weergegeven in grijstinten en oogt interessant. Het toont een stad met hoge gebouwen die half verdwijnen in de smog. Twee gespierde mannen buitelen uit de lucht omlaag. Hun houding doet denken aan freejumpers en de naakte bast van een van hen glinstert je door de smog tegemoet. In strakke haast koperkleurige letters staat de titel De ontembare , precies boven de vallende mannen. Het geheel wekt de suggestie van wildheid en de woorden ‘Deze roman staat in brand’, een citaat van schrijfster Guadeloupe Nettel , versterkt dit idee.
De omslag doet vermoeden dat een heftig en indringend verhaal klaar staat om gelezen te worden. De achterkant belooft twee verhaallijnen en de binnenkant hint naar thema’s als schuld en wraak.

De recensie

Wraak of gerechtigheid?

Bijbelse thema’s als wraak, gerechtigheid, dood en schuld waren volop rond in De ontembare van Guillermo Arriaga. Het boek had haast een Bijbelse omvang gehad, ware het niet dat de schrijver vijfhonderd bladzijden heeft geschrapt. De achthonderd overblijvende pagina’s zijn nog altijd flink van omvang maar lezen heerlijk door én grijpen je bij de keel. Juan’s innerlijke strijd komt zo hard binnen dat het lijkt alsof ook jíj je in zijn emotionele gevangenis begeeft.
Het voelt dan ook als een persoonlijke verlossing en bevrijding wanneer Juan’s worsteling ten einde komt. ‘De ontembare’ drukt op al je emotionele knoppen en verschaft een rijke epische belevingswereld die je uitgeput maar voldaan achterlaat.

Ik leef in een wereld vol geesten. Kom er niet met nog meer aanzetten alsjeblieft. Ik kan er niet meer bij hebben

De in 1955 geboren hoofdpersoon Juan woont in Mexico-City en hij is ervan overtuigd dat hij zijn tweelingbroertje in de baarmoeder heeft gedood. Het is de eerste dode die op zijn geweten drukt. Wanneer hij veertien jaar oud is en zijn broer Carlos wordt vermoord, voelt Juan zich wederom schuldig maar hij koestert ook wraakgevoelens. Het is nog niet afgelopen met het verlies van zijn dierbaren want een tijdje later sterft zijn grootmoeder. Als dan ook nog zijn ouders door een auto ongeluk overlijden is Juan zeventien jaar oud, wees en belust op wraak. Zijn vriendinnetje Chelo probeert hem op andere gedachten te brengen.
Duizenden kilometers verderop, in het hoge noorden van Canada jaagt Inuit Amaruq op een wolf die hij koste wat kost wil doden. Het leven loopt echter altijd anders dan je denkt.

Deze roman staat vol, echt hélemaal vol. Het is opgebouwd uit ontelbare vooruit- en terugverwijzingen, anekdotes uit mythes en legendes, allerlei vormen van poëzie, citaten van andere schrijvers, etymologieën, een gebed en zelfs de wetten van Newton krijgen hun plaats in het verhaal van Arriaga. Daarnaast schetst het een beeld van de zestiger jaren in Mexico met de daarbij behorende corruptie, de communistenjacht, straatbendes, de Beatles versus Jimi Hendrix en de opkomst van drugs. De gebeurtenissen in de wereld van Juan lijken heel snel te gaan en ze worden beeldend neergezet.
Juan’s innerlijke beleving lijkt daarentegen een ander, trager tijdspad te volgen. Zijn innerlijke strijd is schrijnend en de emoties die hij doorleeft zijn invoelbaar en overweldigend. De dood, schuldgevoelens, overleven en wraak overheersen zijn leven en hij trekt de lezer mee in zijn innerlijke strijd waar hij moet kiezen tussen wraak en gerechtigheid.

De innerlijke verscheurdheid wordt ook weerspiegeld in de vertelstijl die ons via tijdsprongen van de ene in de andere ervaring stort. Het gefragmenteerde gevoel dat je ervaart tijdens het lezen representeert de verwarring van de jonge Juan. De anekdotes en andere tussenstukjes geven een vooruitblik van de richting die de hoofdpersoon op gaat en van de dilemma’s waar hij voor komt te staan.

De flashback -en forwards zetten je telkens op het verkeerde been. Ze shockeren, verstoren het beeld dat je tot zover had én maken je nieuwsgierig. Hoewel de feiten overeind blijven staan, zorgt de later verkregen achtergrond ervoor dat de situatie ook anders geïnterpreteerd kan worden. Wanneer Juan een Joodse man ernstig mishandeld heeft, vraag je je bijvoorbeeld af hoe het zover met hem heeft kunnen komen. Is Juan echt zo slecht? Later blijkt de situatie toch genuanceerder te liggen. De soep wordt niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend en zijn daden worden dan ook begrijpelijk en roepen zelfs mededogen op.

Naast het gebruik van tijdsprongen wipt Arriaga ook regelmatig van de ene naar de andere verhaallijn. Gelukkig zijn het er maar twee want anders zou dit boek onleesbaar worden. Bovendien weet Arriaga deze twee aanvankelijk separaat lopende verhalen kunstig met elkaar te verweven totdat ze op ontroerende wijze samensmelten en de weg naar het einde voorbereiden.

Het is opvallend dat de vertelstijl verandert vanaf het moment dat Juan naar Canada afreist. In het eerste deel overheerst het hupsen in de tijd en daarmee het ‘show’ element terwijl de periode van Juan’s reis meer gekenmerkt wordt door het vertelelement. Daarom voelt dit deel minder indringend aan dan het voorafgaande. De daardoor ontstane afstandelijkheid is niet storend maar valt wel op. Juan is dan in psychologisch opzicht in wat rustiger vaarwater terechtgekomen waardoor deze verandering passend aanvoelt . Vanaf hier leest het verhaal ook een stuk sneller terwijl de juiste hoeveelheid emotionele diepgang gelukkig behouden blijft.
Het zal geen verbazing wekken dat dit het gedeelte is waarin de schrijver vijfhonderd pagina’s heeft geschrapt.

Hoewel er veel geweld aanwezig is, kenmerkt deze roman zich niet enkel door ellende. Er is ook veel hoop en liefde te bekennen die onder meer tot uitdrukking komt in de vriendschappen met mensen en de relatie met dieren en de natuur. Zo overheerst bij de omschrijving van Carlos de crimineel, de liefde waardoor hij overkomt als een knuffelcrimineel. Fang , de wolfshond, redt op indirecte wijze Juans leven en Juan redt op zijn beurt dat van Fang.

‘Ik zal de ontembare zijn. Niemand houdt me tegen. Als ik me moet wreken, wreek ik me. Als ik moet vergeven, zal ik vergeven. Als ik moet liefhebben, zal ik liefhebben. Als ik moet loslaten, zal ik loslaten. Als ik moet vechten, zal ik vechten. Het is me duidelijk dat het het leven is en niet de dood - dat mijn beslissingen stuurt. Ik zal mijn leven geven voor het leven. Altijd voor het leven.’

Bovenstaand citaat beschrijft het leven van Juan in een notendop. Toen hij veertien was maakte hij voor school een lijstje met tien woorden die belangrijk waren om te overleven. Na drie jaar ronddolen tussen de doden, vindt hij op zijn zeventiende het lijstje (en zijn leven) terug. ‘De ontembare zijn’ is een van de sleutelwoorden van zijn lijstje en leven geworden.
De ontembare van Guillermo Arriaga is groots, meeslepend, beeldend en overdonderend. Het ontroerende einde laat je in tranen en diep onder de indruk achter.

Vijf Sterren