Alena Schröder: 'Ik fictionaliseerde mijn eigen familiegeschiedenis'

Eigenlijk begon het allemaal bij toeval. Alena Schröder droeg een bijzondere ketting naar een afspraak met haar agent. Toen zij naar de ketting vroeg, vertelde Schröder dat ze hem geërfd had van haar grootmoeder. En zij waarschijnlijk weer van haar moeder. 'Ik vertelde hoe mijn overgrootmoeder zich gedwongen zag om haar dochter achter te laten,' vertelt Schröder, 'om zelf een beter leven na te jagen. En hoe mijn grootmoeder zich daar altijd verlaten door gevoeld heeft. En hoe ze op een gegeven moment in de ban was van een door de nazi’s gestolen kunstverzameling, nadat een Israëlisch advocatenbureau mijn grootmoeder daar een brief over stuurde.'

(188)

Wil ik lezen

• Wil ik lezen
• Nu aan het lezen
• Gelezen
• Verwijderen
•   Favorieten
•   Verlanglijstje
•   In bezit
•   Uitgeleend
Challenges
  {{title}}
  {{title}}
• Nieuwe plank maken
• Loading
• De wijzigingen zijn opgeslagen

Het leven in Berlijn raast voorbij, maar de 27-jarige Hannah voelt dat het hare nog niet is begonnen. Haar grootmoeder Evelyn daarentegen kan na bijna honderd jaar nauwelijks op het einde wachten. Een brief uit Israël verandert alles. Evelyn blijkt als erfgename recht te hebben op een gestolen en verloren kunstverzameling. De oude vrouw wil er echter niets van weten, maar Hannah gaat op onderzoek uit. Het spoor leidt terug naar de jaren twintig. Gevangen in een huwelijk met een vliegeniersheld, liet Evelyns moeder Senta alles achter zich, ook haar dochter, om vrij te zijn en het leven te kunnen leiden waarvan ze droomde. Maar dat loopt anders dan verwacht.

Schröders agent had maar een conclusie: daar zit een boek in. 'Ik ben journalist,' zegt Schröder, 'dus ik ging op zoek naar een journalistieke manier om het verhaal te vertellen. Maar ik kon niet genoeg materiaal vinden om er een gedegen non-fictieboek van te maken. Er was maar een manier om de hiaten op te vullen: het zelf verzinnen. Dus besloot ik er een roman van te maken, al had ik nooit verwacht ooit fictie te schrijven.'

Antieke advertenties

Net als Evelyn in het boek, was Alena’s eigen grootmoeder ook spaarzaam met vertellen over haar verleden. 'Mijn moeder wist me gelukkig wel het een en ander te vertellen,' legt Schröder uit. 'Zij wist dat mijn grootmoeder ooit een brief van een Israëlisch kunstinstituut ontving over een mogelijke gestolen kunstverzameling. Via die weg ging ik verder zoeken en stuitte ik op gearchiveerde documenten waarin mijn grootmoeder de kunstwerken beschrijft die ze zich nog kan herinneren. Ik moet er wel bij zeggen dat het niet om zulke spectaculaire kunstenaars ging als ik in de roman suggereer.'

Schröder deed niet alleen onderzoek naar haar eigen familiegeschiedenis, maar las ook veel andere bronnen om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de vooroorlogse tijd waarin haar roman zich deels afspeelt. 'Over het Berlijn van de jaren twintig is heel veel informatie te vinden,' vertelt ze. 'Historische feiten zijn sowieso gemakkelijk te vinden. Hoe mensen hun koffie dronken, daarentegen, dat is moeilijker te achterhalen. Gelukkig zijn er ook leuke romans uit die tijd waardoor je wel een beeld krijgt van het dagelijks leven. De boeken van journaliste Gabriele Tergit, bijvoorbeeld, geven een goed idee van hoe mensen spraken. En door oude tijdschriften door te bladeren en de advertenties te bestuderen, kreeg ik een idee welke apparaten mensen in die tijd zoal in huis hadden.'

Moeder-dochterrelatie

Een andere bron waar Schröder gretig gebruik van heeft gemaakt zijn de memoires van haar grootmoeder. 'Mijn oma had ooit in een klein boekje haar memoires geschreven, voor haar kinderen en kleinkinderen,' licht ze toe. 'Nooit eerder was ik daarin geïnteresseerd geweest: als kind kan het je niet zoveel schelen wat je oma heeft meegemaakt. En daarna heb ik er niet echt meer aan gedacht. Voor het onderzoek naar dit boek heb ik er dankbaar gebruik van gemaakt.'

Los van wat er tijdens de oorlog allemaal gebeurde, kreeg Schröder door de memoires een veel beter beeld van de moeder-dochterrelaties in hun familie. 'Een heleboel dingen vielen op hun plaats toen ik het las,' vertelt de Duitse schrijfster. 'Ik had altijd geweten dat de relatie tussen mijn grootmoeder en haar moeder gespannen was, maar ik begreep nooit zo goed waarom. Uit de memoires bleek dat ze het haar moeder heel erg kwalijk heeft genomen dat zij voor zichzelf koos. Ze heeft zich daardoor altijd verlaten gevoeld. Toch koos ze zelf op haar beurt ook voor een carrière, en werd geen gelukkige moeder.'

Erfenis

Het heeft Schröder onbewust sterk beïnvloed in haar ideeën over moederschap. 'Moeder worden gaat samen met moeilijkheden en tegengestelde gevoelens,' legt ze uit. 'Het is niet alleen maar dat stereotype van een roze wolk, althans voor de meeste vrouwen niet. Ik houd enorm van mijn kinderen en geniet van het moederschap, maar ik worstel soms wel met het feit dat je vaak alleen in die hoedanigheid wordt gezien. In het Duits heb je een vreselijke term, "Rabenmutter", die wordt gebruikt voor moeders die hun kinderen niet genoeg liefde of affectie zouden geven, of te veel zouden werken. Maar als je helemaal niet werkt, dan is het ook weer niet goed. Linksom of rechtsom hebben mensen altijd wel wat aan te merken op moeders, je doet het nooit goed. En die strijd, daar had mijn overgrootmoeder al mee te maken. In haar tijd was het alleen geen optie om te werken én moeder te zijn, zij had geen andere optie dan te kiezen voor haar kind óf voor zichzelf.'

Jonge vrouw in blauw bij avondlicht gaat daarmee over erfenissen: van een mogelijke kunstverzameling, tot een bepaalde karaktereigenschap, tot een bepaalde geschiedenis. 'Je vraagt je af waarom je bepaalde zaken erft,' vertelt Schröder. 'In het geval van mijn hoofdpersoon, Hannah, vraagt ze zich af waarom zij recht zou hebben op een verzameling van een Joodse kunsthandelaar, terwijl ze zelf niet eens Joods is. Toch is ze erfgename, omdat ze de enige nakomeling is uit de aangetrouwde familie. Het voelt voor Hannah totaal niet gerechtvaardigd om in aanmerking te komen voor erfstukken van haar joodse aangetrouwde voorouders. Hoe kun je dan het beste met die erfenis en dat gevoel omgaan?'

Naziverleden

Een andere immateriële erfenis, die een ongemakkelijk gevoel met zich meebrengt, is het bewustzijn dat je ouders of grootouders nazi’s waren. In het boek vraagt Hannah op een gegeven moment haar grootmoeder recht in haar gezicht of ze een nazi was. 'Zelf heb ik dat nooit zo direct durven vragen aan mijn grootmoeder,' vertelt Schröder. 'Als kleinkind zie je de oude mensen die je chocolade geven en je verwennen toch eerder als onschuldige mensen. Voor de generatie van mijn ouders was dat anders. Zij zouden het wel rechtuit gevraagd hebben en hen hebben afgewezen als ze nazi’s bleken te zijn geweest. Maar laten we eerlijk zijn, het merendeel van de Duitsers in die tijd moet nazi zijn geweest. Anders was er veel meer verzet tegen Hitlers regime geweest.'

In het personage Trude laat Schröder iemand van die generatie zien. Hoe kan een aardige, 'normale' vrouw, die haar hele leven goed voor haar nichtje Evelyn gezorgd heeft, zich aangetrokken gaan voelen tot het nazisme? 'Trude is een erg ambivalent personage, maar daardoor ook het meest interessante om te creëren,' zegt Schröder. 'Het leven heeft haar niet gegeven waar ze op gehoopt had. Daardoor vestigt ze al haar hoop en aandacht op Hitler. Ik kan me haar verlangen om gezien te worden goed voorstellen, en ook haar verdriet als dat dus niet gebeurt. Hoe vreselijk het ook is, ik begrijp wel hoe verraden ze zich voelt. Die ambivalentie zullen veel mensen herkennen als het om hun ouders of grootouders gaat: je houdt van hen, en ergens begrijp je waar het vandaan kwam, maar toch zul je moeten leven met de wetenschap dat ze nazi’s waren.'