Het Hebban Boek van de Maand is: 'Stad O.' van Koen Caris
Als je een nieuwe, ideale samenleving kon opbouwen, hoe zou die er dan uitzien? Welkom in Stad O., een paradijselijke woonplaats waar rust, welvaart en sociale harmonie de boventoon voeren. Terwijl de rest van Nederland in armoede en schaarste leeft, onder erbarmelijke omstandigheden, hebben de inwoners van Stad O. alles wat ze zich maar kunnen wensen. Een hoog salaris, ruime appartementen, baanzekerheid, kunst, cultuur en gezondheidszorg. Niet alleen wordt contact met Daarbuiten ontmoedigd, je wil het ook niet. Het instinct om je veilige, goede leven te beschermen, is sterk. Dat Martha, het bedrijf dat alles mogelijk maakt, er wat bizarre benamingen voor haar werknemers op nahoudt, neem je voor lief. Vrienden die ineens verdwijnen, waarna er direct een nieuwe familie in hun huis woont, ook.
'De samenleving waar je over leest is duister en fascinerend, maar daarnaast is het ook een scherpzinnig boek over complexe menselijke verhoudingen.' – Roos
Bethe, door wiens ogen we Stad O. leren kennen én wantrouwen, is niet bereid haar ogen te sluiten als het idee dat er iets mis is zich eenmaal heeft vastgezet in haar gedachten. Wat ben je bereid te negeren voor je comfort? Iedereen in het boek Stad O. reageert anders op die vraag en daarmee laat Koen Caris een interessante dwarsdoorsnede van de mensheid zien. Stad O. is het tweede boek van Caris, die in 2022 de Hebban Debuutprijs won voor zijn roman Stenen eten. Hij verrast met een futuristisch, dystopisch verhaal waarin hij in de huid kruipt van een jonge vrouw wiens twijfels over haar kinderwens haar dieper doen graven in zichzelf en Stad O. dan de bedoeling was. Dat resulteert net als in zijn debuut in een vervreemdend en krachtig verhaal over verlies, schuldgevoelens en groepsdruk.
In een prettige, lichte schrijfstijl wordt er aan duistere rafelranden geplukt, zodat je je als lezer begint af te vragen hoe verstandig het is om deze wereld te laten imploderen. Of de keuze die Bethe moet maken echt zo erg is dat ze daarvoor haar plaats in Stad O. opgeeft. Daar ligt de kracht van deze roman: uiteindelijk gaat het om datgene waar je mee kunt leven. De keuze wordt niet voor Bethe gemaakt, maar hangt af van haar eigen normen en waarden, haar wensen, dromen en angsten. Het is een uiterst persoonlijke keuze die niet iedereen op dezelfde manier zal maken. Sterker nog, velen zullen (en hebben) waarschijnlijk een andere keuze gemaakt. Als lezer kun je het niet laten jezelf bij jezelf te rade gaan over je eigen grenzen.
'Stad O. doet constant denken aan een goede aflevering van Black Mirror.' – Flora
Caris weet prachtige zinnen op papier te zetten, zoals 'De kater krabt al vroeg haar slaap stuk' en 'Hier ontdekte ze dat je verrast kunt worden door dingen waarvan je niet wist dat je ze wist, totdat een ander ze in de juiste woorden had gegoten'. De beeldspraak is telkens weer raak en het is indrukwekkend hoe goed Caris zich kan inleven in Bethe en de kwetsbare thema's die hij aansnijdt. De onvervulde kinderwens en de wissel die dat trekt op haar relatie, een verbintenis die bovendien deels gediend heeft als manier om te ontsnappen aan erbarmelijke omstandigheden. Stad O. zien dat het leven uiteindelijk toch niet maakbaar blijkt: telkens als je denkt de situatie onder controle te hebben en de juiste beslissing te kunnen nemen, veranderen de omstandigheden, waardoor je weer aan het wankelen wordt gebracht.
Het ligt in de menselijke aard om iets dat te mooi om waar lijkt te zijn, te wantrouwen. Caris weet dat unheimische gevoel op te bouwen door tussen de beschrijvingen van luxe en schoonheid steeds kleine hints te geven over de lelijke kanten van de stad, de wereld en het leven van Bethe voor ze verhuisden. Het mysterie laat je niet meer los en daardoor lees je de roman waarschijnlijk in één ruk uit. Maar de vragen die Caris stelt, daarmee blijf je als lezer achter. Hoe makkelijk de mensen in Stad O. hun ogen sluiten voor de staat van de rest van de wereld, omdat ze het niet hóeven zien. En hoe vaak doen we dat niet in het echte leven? Hoe vaak vragen we ons tijdens het winkelen af hoe goedkope kleding en goedkoop vlees nu echt geproduceerd worden? Caris weet onder je huid te kruipen.
'Wat je bereid bent te doen als je comfort wordt bedreigd, toont een verontrustende kortzichtigheid in mensen. Stad O. dwingt je tot zelfinzicht, juist omdat er geen goed of fout wordt gegeven.' – Anouk
Het is verfrissend dat Caris de focus niet legt op grote ideeën, maar juist aandacht geeft aan het geloofwaardig en gelaagd neerzetten van zijn personages. Achtergrondverhalen, persoonlijke conflicten en genuanceerde karaktertrekken maken Stad O. een boek vol emotie, die wordt opgekropt en later weer tot uitbarstingen leidt. Bethe moet vooral in het reine komen met zichzelf, hoe hard ze ook probeert om redenen en argumenten aan de buitenwereld af te dwingen. Uiteindelijk blijft het een persoonlijke keuze. Een waar ze uiteindelijk volledig achter komt te staan, zodat de roman een ode wordt aan de strijdbaarheid, het rechtvaardigheidsgevoel en de nieuwsgierigheid in de mens. Ga bij jezelf te rade en volg je eigen morele kompas – dat lijkt Caris' boodschap te zijn.
