Met de krop in de keel wachten op het onvermijdelijke

Er moet veel gebeuren om deze redacteur om een boek te laten huilen. Maar het is Sarah Crossan gelukt. De Ierse auteur bewees met haar prijswinnende YA-roman Een (o.a. winnaar van de Carnegie Medal en de Dioraphte Literatour Prijs 2017) over een Siamese tweeling al dat ze er wonderwel in slaagt om in weinig woorden een compleet verhaal te vertellen. En met Nieuwe maan weet ze opnieuw te raken met spaarzame en goedgekozen tekst.  

Ook in deze laatste roman staan familiebanden centraal. De 17-jarige Joe Moon heeft zijn broer Ed al tien jaar niet gezien, met een afschuwelijke reden: Ed wacht in een gevangenis in Texas op de doodstraf voor het ombrengen van een politieagent.  

De broers groeien in New York samen met hun zus Angela op in een gezin met een afwezige (want overleden) vader, en een emotioneel net zo afwezige moeder, die haar heil zoekt in alcohol, drugs en mannen. Ed fungeert als de ouder in het gezin, maar als hij de verwaarlozing en het psychische misbruik niet meer aankan, slaat hij op de vlucht. Niet veel later bereikt het bericht van zijn arrestatie en veroordeling de achtergebleven gezinsleden. Als ook moeder uiteindelijk verdwijnt, neemt haar gelovige zus Karen de zorg voor het gezin op zich, maar zij zorgt er tegelijk voor dat Joe en Angela de band met hun broer verbreken.  

Dan wordt de executiedatum van Ed vastgesteld, en Joe besluit – zonder de goedkeuring van zijn tante en zonder een cent op zak - af te reizen naar Texas, om zijn grote broer bij te staan in zijn laatste weken en met de verwachting het noodlot misschien nog te kunnen keren.  

Nieuwe maan is volledig gebouwd op emotie. Dat Crossan dat gevoel zo enorm goed op de lezer over weet te brengen is lovenswaardig. De schrijfster staat bekend om de bijzondere stijl waarin zij haar romans regelmatig giet: net als Gewicht van water en Een is Nieuwe maan volledig in vrije versvorm geschreven. Ongebruikelijk, maar niet anders dan doeltreffend. De versvorm zorgt ervoor dat de aandacht van de lezer gevestigd wordt op die delen die de schrijfster het allerbelangrijkst acht, maar tegelijkertijd geeft ze de lezer ook de kans om het verhaal deels zelf in te vullen. Het is bijna een opluchting om eens een roman te lezen waarin uitgebreide omschrijvingen en beschrijvingen ontbreken.  

Want zelfs zonder een overdaad aan woorden voelt de lezer de verschroeiende hitte van de nietsontziende zon in de staat Texas en de klamme warmte in de gevangenis waar de ventilatoren nooit werken. Het grote verlangen van Ed naar een blikje fris, een grote luxe voor gevangenen, is voelbaar en zo weet Crossan toch via kleine aanwijzingen een beeld op te werpen van het leven binnen die zwaarbewaakte gevangenismuren.  

Op dezelfde manier schetst Crossan een beeld van het dorpje Wakeling, dat afhankelijk is van de bezoekers aan ‘de boerderij’, zoals de federale gevangenis in de volksmond genoemd wordt (en door Joe ‘een tijdelijke opslagruimte’). Daar vindt Joe een baantje als bezorger bij Bob’s Diner. Tenminste, als hij de verroeste bak die voor auto door moet gaan aan de praat kan krijgen. De manier waarop Joe aan de wagen klust is net zo uitzichtloos als de situatie waarin Ed zit. Toch blijft Joe geloven.  

‘Volgens Lenny is het hopeloos.’
‘Niet hopeloos,’ zeg ik. ‘Gewoon lastig.’
‘Heel lastig,’ zegt Sue.
‘Maar het kán wel,’ help ik haar herinneren.
‘Ik bedoel, alles kan.’  

Hoop en wanhoop liggen dicht bij elkaar in dit verhaal. En tegen beter weten in zal de lezer zelf ook hoop beginnen te koesteren. Vooral als hij, niet alleen door de bezoekjes aan de gevangenis, maar ook via de door Crossan goedgekozen terugblikken in het verleden, de persoonlijkheid van Ed leert kennen. Zijn zorgzaamheid als het gaat om zijn kleine broertje is treffend. Het antwoord op de voor de hand liggende vraag – schuldig of onschuldig - laat Crossan in het midden. Wel laat ze de mens achter de gevangene zien. Wat doet de onvermijdelijkheid van de dood, van een cirkeltje om een kalenderdatum, met hem en met de familie die achterblijft? Zo weet de schrijfster ook nog eens de vraag op te werpen of de doodstraf moreel gezien wel wenselijk is, ongeacht de schuld of onschuld van de veroordeelde.  

‘En op het laatst zegt Ed,
nog steeds lachend:
‘Hoeveel dagen nog?
Ik heb niet op de kalender gekeken.’  

Hij heeft nog twintig dagen  
– twintig –
maar ik doe alsof ik het ook niet weet. 
'De tijd wordt afgemeten in momenten, man,’ zeg ik alleen.  

Wat is onvergeeflijk? Wat kunnen we vergeven? En kunnen we onszelf vergeven? Het zijn andere vragen die centraal staan in dit bijzondere verhaal en die niet alleen toe te passen zijn op de situatie van Ed, maar die gelden voor het hele disfunctionele gezin, dat langzaam uit elkaar valt en waarin schaamte en schuldgevoel hoogtij vieren.  

De vormgeving van het boek maakt deze bijzondere leeservaring compleet. Wat een plaatje! De hardcover toont de jonge Joe, opkijkend naar de sikkelvormige maan, die in werkelijkheid uit het voorplat van deze hardcover-editie is gesneden. Sla je het boek open, dan vind je de achterkant van de illustratie op de schutbladen, waarop Ed vanaf de andere kant van de gevangenismuren de grote volle maan aanschouwt. Het sluit prachtig aan op de poëtische ervaring die Crossan haar lezers voorschotelt.  

De verzen waarin Crossan haar verhaal gegoten heeft (knap vertaald door Sabine Mutsaers), zorgen voor een zekere urgentie die de ogen van de lezer vlot over de bijna 400 pagina’s laten glijden. Met die snelheid, die te vergelijken is met het verstrijken van de laatste weken voor de executiedatum, stormt de lezer op het onvermijdelijke einde van het verhaal af. Het laatste kwart van het boek wordt gelezen met een brok in de keel en het einde blijkt werkelijk hartverscheurend. Nieuwe maan is een roman die niet weg te leggen is en die nog geruime tijd door het hoofd van de lezer zal spelen.  

De cipier doet de deur dicht.  

Ik val op de vloer.  

En achter de gesloten deur horen we Ed.
 
Hij brult                        
             onze namen.

Nieuwe maan is verschenen bij uitgeverij Pepper Books. Auteursfoto in header © Pepper Books

Meer Hebban Crew Reviews lezen? Je vindt ze allemaal hier terug.