Muziek bij je boek: playlists en soundtracks

op 08 juli 2018 door Anne-Claire Verham 62 reacties

+15

Lange tijd wilde het nauwelijks lukken met de combinatie boek en muziek, maar dat is aan het veranderen. Het wordt immers steeds gemakkelijker om op internet afspeellijsten samen te stellen, waarna ze meteen kunnen worden beluisterd, meestal ook door derden. Dat maakt het idee van een soundtrack bij een boek opeens een stuk beter uitvoerbaar. Voorlopig zijn het nog voornamelijk boeken waar veel muziek in voorkomt die een afspeellijst hebben, want daar is de toegevoegde waarde uiteraard het hoogst. Er zijn echter ook al soundtracks beschikbaar voor minder muzikale boeken, want hoe leuk is het niet om ook geschreven verhalen met muziek te ondersteunen zoals dat in films gebeurt. Hoog tijd in ieder geval om eens na te gaan hoe het zo gekomen is en een aantal boeken met goede playlists of opvallende soundtracks in de schijnwerpers te zetten.

Pioniers

Wie in de vorige eeuw allemaal precies hebben geëxperimenteerd met de combinatie boek en muziek, valt moeilijk na te gaan. Zeker is wel dat in 1982 een Nederlandse pionier opzien baarde in Europa met een uniek project. Toppop presentator Ad Visser bracht toen namelijk de sciencefictionroman Sobrietas uit die vergezeld ging van een gelijknamige langspeelplaat. Daar stond door hem zelf gemaakte synthesizermuziek op, die als soundtrack diende bij het verhaal. Hoewel dit project in verschillende landen succes had, vond het niet echt navolging. Het meesturen van een LP of cassettebandje met een boek was vermoedelijk niet ideaal.

Een CD kun je al beter bijsluiten. In 1995 zette de Mexicaanse schrijfster Laura Esquivel binnen dat kader een belangrijke stap vooruit en opnieuw was een toekomstverhaal het decor. In haar boek De wetten van de liefde (The Law of Love, La ley del amor) worden tekst, stripverhaal en muziek, te beluisteren op een bijgeleverde CD, met elkaar verweven. Daarom zien velen dit als de eerste echte multimediaroman. Voor de hedendaagse lezer is de muziek ook online te vinden. Hoewel Esquivel zelf songschrijver is, zit hier geen eigen materiaal tussen.

High Fidelity

Toeval of niet, ook in 1995 zou een andere roman bij muziekliefhebbers wereldwijd inslaan als een bom. Dat was High Fidelity, geschreven door de Britse auteur Nick Hornby, ook bekend van About a Boy. Vijf jaar later zou het boek nog bekender worden door een succesvolle Amerikaanse verfilming. Het verhaal gaat over Rob Fleming, die een Londense platenzaak gespecialiseerd in vinyl heeft en moeite heeft met het leven als volwassene.

Bij dit boek werd geen muziek geleverd, maar het idee van het maken van allerlei lijstjes speelt een grote rol in het verhaal. Daardoor stimuleerde het lezers tot het maken van zelfsamengestelde mixtapes, iets dat tijdens de jaren ’80 al populair werd maar nu een hoogtepunt bereikte. Het moge duidelijk zijn dat hedendaagse, zelf gemaakte playlists in het verlengde liggen van de mixtape. Het hoeft dan ook geen verbazing te wekken dat High Fidelity, dat nog steeds telt als een baanbrekend muziekboek, de overstap naar de playlist moeiteloos heeft gemaakt.

Videotip: High Fidelity door Elvis Costello ('titelsong'):

Van mixtape naar playlist

Hoewel High Fidelity het hoogtepunt van de mixtape veroorzaakte, ging het sinds het einde van de jaren ’90 bergafwaarts met het cassettebandje. De digitale verspreiding van muziek was aan zijn opmars begonnen. Mede daardoor bereikte het idee van een playlist, aanvankelijk het exclusieve terrein van radiostations en deejays, de privésfeer. Dat kreeg vaste vorm toen in 2005 en 2006 achtereenvolgens YouTube en Spotify werden opgericht. Hoewel YouTube in beginsel meer is gericht op vertonen van videoclips, maakten beide sites het iedereen mogelijk om muziek te streamen. Daardoor werd het gemakkelijk om je eigen playlist samen te stellen en af te luisteren, maar ook om afspeellijsten te delen met anderen.

Dat leidde niet meteen tot een revolutie in boekenland. Slechts een enkel boek haakte bij de ontwikkelingen aan. Zo’n boek was de in 2006 gepubliceerde young adult Nick en Norah van Rachel Cohn en David Levithan, dat in zijn oorspronkelijke versie de toepasselijke titel Nick and Norah’s Infinite Playlist heeft. Het verhaal gaat over twee tieners die worstelen met de liefde in een wereld van muziek en bandjes. In 2008 werd het boek ook verfilmd.

Ondertussen verschenen er geleidelijk aan meer playlists online bij boeken waar muziek in voorkomt. Lezers vonden het leuk de betreffende nummers op een lijst te zetten en af te luisteren tijdens het lezen. Een muziekliefhebbende auteur die dit vaak aantrok en nog steeds aantrekt is Stephen King. Bij menig boek uit zijn gigantische oeuvre valt een afspeellijst te vinden, alleen niet door hem zelf gemaakt: 22-11-1963 en Dr. Sleep bijvoorbeeld.

Later gingen ook auteurs om uiteenlopende redenen zelf playlists online zetten. Vaak om nummers die in hun boek voorkomen op een rijtje te zetten, maar niet altijd. Soms zijn de lijsten bedoeld als ondersteunende soundtrack bij het verhaal en soms is er zelfs sprake van compleet nieuwe muziek die, à la Ad Visser, speciaal voor het boek is geschreven. Dat er tegenwoordig echt meer playlists bij boeken komen, was ook al op Hebban te merken, waar recentelijk wel drie leesclubs een afspeellijst bij het boek aantroffen (De platenzaak, Na Mattias en Kleine brandjes overal). Veel deelnemers waren enthousiast over de combinatie en vonden het toegevoegde waarde hebben.

Playlists met muziek uit het boek

In 2011 werd de young adult Ready player one gepubliceerd, het debuut van de Amerikaanse auteur Ernest Cline. Onlangs was de verfilming nog in de bioscoop te zien, van dit dystopisch verhaal dat zich in de toekomst afspeelt, maar toch draait om populaire cultuur uit de jaren ’80. Daar hoort natuurlijk de nodige muziek bij. Aangezien sommige nummers of bandjes die ter sprake komen bij ons echter nauwelijks bekend zijn, is het beluisteren van zo’n lijst voor de Nederlandse of Belgische lezer zeker informatief. De meest accurate playlist is overigens gemaakt door de auteur zelf.

Videotip: Dead man’s party – Oingo Boingo:

In het kielzog van Ready player one verschenen verschillende andere boeken over jongeren in jaren ’80 sfeer, met als belangrijk verschil dat dit romantisch getinte verhalen zijn die zich in het tijdperk zelf afspelen. Voorbeelden hiervan zijn Eleanor en Park van Rainbow Rowell (2012) en De wonderjaren van Billy Marvin (The Impossible Fortress) van Jason Rekulak (2017). In deze boeken zitten trouwens ook referenties naar mixtapes, dus wil je het helemaal in stijl houden, zou je deze muziek eigenlijk vanaf een cassettebandje op je walkman moeten beluisteren. Wil dat echt niet lukken, kan het ook digitaal.

Videotip: How soon is now door The Smiths (bij Rowell):

De platenzaak (The Music Shop) van Rachel Joyce uit 2018 speelt ook in de jaren ’80 maar is meer op volwassenen gericht. Net als in High Fidelity draait deze roman om een Londense platenzaak gespecialiseerd in vinyl en een eigenaar die moeite heeft zich te settelen, maar verder is het een heel ander verhaal. Er komt niettemin zo veel muziek in voor, dat er steeds meer playlists voor zijn te vinden, allemaal anders van samenstelling en lengte. Op geen van de lijsten zul je echter veel muziek uit de jaren ’80 terugvinden, want die komt in het boek curieus genoeg maar sporadisch ter sprake. Bekijk de lange en de kortere playlist die door de uitgeverij is samengesteld.

Videotip: A night to remember – Shalamar:

Meer nummers uit de jaren ’80 (maar niet uitsluitend) zijn terug te vinden op de playlist bij de recentelijk verschenen Nederlandstalige roman Paradijs bij het dashboardlicht van Robert van Eijden. In dit humorvolle boek over een amateur diskjockey met een midlifecrisis staan zelfs playlists afgedrukt, dus om de aangegeven muziek onder het lezen te beluisteren is zeker passend.

Videotip: Paradise by the Dashboard light van Meatloaf:

De allerlangste

Zelfs de meest uitgebreide playlist bij De platenzaak is nog een boodschappenlijstje in vergelijking met een playlist die is gemaakt bij het boek Orfeo van Richard Powers uit 2014. Deze toch al opmerkelijke roman over een gepensioneerde componist die muzikale patronen wil toevoegen aan het DNA van een bacterie, heeft een playlist met wel 467 tracks, waaronder veel klassieke muziekstukken. Dat is op een totaal van 369 pagina’s meer dan 1 track per pagina. Wil je voorkomen het boek uit te hebben voordat de muziek is afgelopen, zul je dus erg traag moeten lezen.

Playlists door auteurs ter ondersteuning van het boek

Een boek waarbij een playlist onmogelijk uit kon blijven is Een beknopte geschiedenis van zeven moorden door Marlon James, ook uit 2014. In deze lijvige roman over de turbulente geschiedenis van Jamaica staat de moordaanslag op Bob Marley in 1976 centraal. Toch staat er maar één nummer van de King of Reggae op de lijst van James, wat uiteraard niet wegneemt dat Jamaicaanse muziek er de boventoon op voert.

Videotip: Natty Dread door Bob Marley:

Een boek waarin muziek een erg belangrijke rol speelt is het dit voorjaar uitgekomen Na Mattias van Peter Zantingh. De auteur is als groot muziekliefhebber bewust bezig geweest om een verhaal over en met muziek te schrijven. De playlist (bekijk de playlistsampler) heeft hij zelf samengesteld en wordt met het boek meegeleverd. Er is een van toepassing zijnde song voor ieder hoofdstuk en het daarin beschreven personage. De meeste songs relateren ook aan het onderwerp van dit boek, namelijk rouwverwerking.

Ook bij het recentelijk uitgekomen Kleine brandjes overal van Celeste Ng heeft de auteur een playlist gemaakt ter ondersteuning van haar karakters. Het boek speelt zich af in de jaren 1997 en 1998 en op de lijst staan nummers waar de auteur in de jaren ’90 zelf mee is opgegroeid. Ook hier is er voor ieder personage een passend nummer gekozen. In de digitale leesclubgids die bij het boek is gemaakt kun je vinden welk nummer ze bij wie heeft gekozen of bekijk de losse playlist.

Soundtracks

Het zijn uitzonderingen gebleven, boeken met een soundtrack die speciaal bij het verhaal zijn geschreven. Er moet tenslotte wel een artiest zijn die zo’n soundtrack wil maken voor weinig of geen geld, want budget hiervoor is er doorgaans niet. Toch duiken ze af en toe op. En dan wordt de muziek uiteraard beschikbaar gemaakt door de makers, wat tegenwoordig op verschillende manieren kan gebeuren.

Een opvallend project in deze is de soundtrack die de Amerikaanse singer-songwriter Griffin Peterson in muzikaal boekjaar 2014 schreef bij Misschien ooit (Maybe Someday) van new adult-auteur Colleen Hoover. Het was een idee van de schrijfster, die in haar eerste boek Slammed al ieder hoofdstuk vooraf liet gaan door songteksten. In Misschien ooit borduurde ze hierop verder en liet ze haar hoofdpersonen binnen het verhaal zelf songteksten schrijven. Ondertussen regelde ze dat mensen het betreffende nummer tijdens het lezen in voltooide vorm kunnen beluisteren. Lezers van een papieren boek kunnen daartoe met hun smartphone een bij het hoofdstuk staande QR code scannen. De bezitters van een e-reader kunnen de songs aanklikken door hun browser te openen tijdens het lezen. Afgezien daarvan kun je de tracks ook terugvinden op een daar speciaal voor opgerichte website en op Spotify en YouTube.

Videotip: Iets tussen boektrailer en videoclip in:

Ook in Nederland is er een boek waarbij een singer-songwriter een compleet album schreef. Het betreft de roman Crash van Ellen Lina, gebaseerd op een waargebeurd vliegtuigongeluk. Talentvolle muziekstudente Anouk van der Kemp voorzag deze van een bijpassende soundtrack die negen gezongen en instrumentale nummers afwisselt. Links naar de afspeellijsten zijn terug te vinden in het boek.

Videotip:

Een nieuwe pionier

Terug bij af en toch ook weer niet. Het reisboek Motel songs van auteur en muzikant Auke Hulst uit 2017 gaat vergezeld van een ouderwetse CD. Het boek is een verslag van een reis die Hulst dwars door de Verenigde Staten, van oost naar west, maakte in de sporen van zijn grote muziekhelden. Onderweg schreef hij zelf een album aan nummers vol én nam ze ook in zijn motelkamers op. Zelf een soundtrack schrijven, maar op een manier die vast nog nooit eerder is gedaan en dat voor een non-fictieboek met dit onderwerp. Het maakt Hulst in meerdere opzichten tot een nieuwe pionier, wat recentelijk werd bekroond met de Bob den Uyl Prijs 2018 voor het beste reisboek. Geïnteresseerden kunnen de CD overigens ook los kopen of de muziek online beluisteren.

Iets voor jou?

Al met al ziet het er zeker naar uit dat de combinatie muziek en boek er een is die we in toekomst veel vaker tegen gaan komen. Een playlist is nu zo gemaakt en de verspreiding ervan is wereldwijd. Ook vragen de eerste pogingen van Colleen Hoover om e-book en muziek geïntegreerd aan te bieden om navolging. Gelukkig zal het altijd een vrije keuze blijven of je de muziek wilt beluisteren of dat zoiets niet aan jou besteed is. Maar lijkt het je wel wat om, bijvoorbeeld deze zomer op het strand of de camping, een boek te lezen met bijpassende muziek in je oor of op de achtergrond, heb je al volop keus.

Heb jij weleens een boek gelezen en tegelijkertijd een playlist beluisterd? Wat vond je daarvan? Had het toegevoegde waarde voor jou?