Een jeugd in Zuid-Afrika en het inzicht achteraf

Volgens de Zuid-Afrikaanse wet was de geboorte van halfbloed Trevor Noah (1984) een misdaad; hij was het kind van een blanke man en een zwarte vrouw terwijl interraciale seks tijdens de apartheid bij wet verboden was. Een nogal merkwaardige jeugd was het gevolg. Zijn onconventionele moeder probeerde er het beste van te maken, maar botste tegen heel wat problemen op. Als tiener dreigt Noah dan toch af te glijden richting echte criminaliteit. Gelukkig kwam het nog goed met hem en maakte hij zelfs carrière in de Verenigde Staten. Daar schreef hij in 2016 het boek Born a crime. Stories from a South-African childhood over zijn jeugdervaringen. Dat boek bleek zeer de moeite waard en is nu onder de titel Kleurenblind ook in het Nederlands vertaald.

Sinds zijn achttiende heeft Trevor Noah succes als acteur, presentator en stand-upcomedian. Tegenwoordig is hij presentator van ‘The Daily Show’, een in Amerika populair satirisch nieuwsprogramma. Kleurenblind is zijn eerste boek. Het kreeg uitstekende waarderingen, groeide uit tot bestseller en werd door verschillende Angelsaksische media verkozen tot één van de beste boeken van 2016. De treffende inzichten waarmee hij zich als komiek al onderscheidde, wist hij ook op papier te zetten.

Maar hij heeft dan ook iets te vertellen. Zuid-Afrika is een land als een bijenkorf, waar allerlei verschillende bevolkingsgroepen, stammen en religies wonen. Het apartheidsregime creëerde tot 1990 diepe scheidslijnen en onderdrukte niet-blanken. Sinds de afschaffing is er meer vermenging en eigenheid mogelijk, maar zijn culturele wrijvingen nog steeds aan de orde van de dag. Extreme vormen van armoede verdwenen niet zomaar en kansen lagen niet voor het oprapen. Kleurling Noah groeide in dit land op binnen de zwarte cultuur als iemand die goed kon opschieten met blanken, maar toch altijd een buitenbeentje was.

Hoewel Kleurenblind ook in Zuid-Afrika is uitgegeven, is het duidelijk geschreven voor mensen die het land maar slecht kennen. Zelf heeft Trevor Noah een bijzondere kijk op het leven in zijn geboorteland ontwikkeld en weet hij zaken op vlotte en begrijpelijke wijze voor het voetlicht te brengen. De intelligente inzichten die hij heeft over onderwerpen als de verdeelde samenleving, het apartheidsregime, racisme en een leven in armoede deelt hij rijkelijk. De lezer krijgt aldus een geheel nieuw, doorwrocht en completer beeld van Zuid-Afrika. Een beeld dat van binnenuit komt, hoewel de auteur veel dingen pas later heeft begrepen of doorzien.

Het boek is geen doorlopend geheel, maar een bundel met achttien autobiografische verhalen. Die draaien om opmerkelijke, schokkende, malle of voor het land typische gebeurtenissen die Noah meemaakte. Ieder hoofdstuk wordt voorafgegaan door een korte inleiding waarin hij nadere uitleg geeft over Zuid-Afrikaanse kwesties die in het verhaal terugkomen. Dat werkt ook andersom, want algemene informatie wordt nu meteen op persoonlijke wijze aanschouwelijk gemaakt. Na een introductie over Zuid-Afrikaanse talen laat de auteur bijvoorbeeld zien hoe hij zijn eigen meertaligheid wist te gebruiken om buitensluiting tegen te gaan.

Dat neemt niet weg dat de lezer een beetje geduld moet hebben met dit boek. Niet ieder punt dat de auteur wil maken komt meteen aan bod, wat soms verwarring geeft. Dan schrijft hij briljante dingen over hoe het apartheidsregime werkte, maar lijkt hij geen mening te hebben over hoe achtergestelde, Zuid-Afrikaanse jongeren gemakkelijk tot misdaad vervallen. Het blijkt echter niets dan uitstel, want in de laatste hoofdstukken valt alles majestueus op zijn plek. Ook blijkt er dan meer rode draad door de verhalen te zijn geweven dan aanvankelijk gedacht en volgt er een even dramatische als wonderbaarlijke climax. Noah bewaart het beste, of liever gezegd het meest indringende, gewoonweg tot het laatst. Zoals dat in een goed boek ook hoort.

Misschien mag er van een stand-upcomedian en presentator van een satirisch programma meer humor en sarcasme worden verwacht dan dit boek uiteindelijk te bieden heeft. Niettemin geeft Trevor Noah de lezer heel wat stof tot nadenken. En je zult nooit meer op dezelfde manier naar Zuid-Afrika kijken als je Kleurenblind hebt gelezen.