Een stel onbetrouwbare herinneringen is alles wat overblijft

Scandinavië is nog steeds hot. Op woongebied heerst de minimalistische stijl al jaren en ook op het gebied van eten, film en mode is Scandinavië allang geen nieuwkomer meer. Scandinavische literatuur is inmiddels ook goed ingeburgerd in de Nederlandse boekhandel en met name de thrillers doen het hier uitstekend. Denk bijvoorbeeld aan de misdaadseries van Jo Nesbø, Stieg Larsson en Karin Fossum. De Scandinavische romans moeten het vooralsnog afleggen tegen dit genre, maar dat dat absoluut niet verdiend is, bewijst de Zweedse (toneel)schrijver Jonas Hassen Khemiri (1978) met Alles wat ik me niet herinner.

De in Nederland onbekende Khemiri is voor zijn nieuwste roman, die al 100.000 keer over de toonbank ging, bekroond met de prestigieuze Zweedse August Prize en de vertaalrechten zijn aan 21 landen verkocht. In Nederland is het boek verschenen in een prachtige en zeer hedendaagse vertaling van Janny Middelbeek-Oortgiesen.

Alles wat ik me niet herinner bezorgt een leeservaring die de lezer nog lang zal bijblijven. Khemiri spreidt het verhaal uit als een grote legpuzzel, maar is zeer spaarzaam in de stukjes die hij zijn lezer geeft. Die laatste weet alleen maar dat het verhaal zich afspeelt rondom Samuel, een jongen die in een auto-ongeluk komt te overlijden. Het lijkt op zelfmoord, maar het is onduidelijk wat de jongen dreef. Een naamloze schrijver, die soms gelijkenissen vertoont met Khemiri, brengt verslag uit van de omstandigheden rondom het overlijden van Samuel. Zonder de jongen echt gekend te hebben, wil hij een boek schrijven over hem en ondervraagt daarvoor onder andere diens vriendin Laïde, huisgenoot Vandad, Samuels moeder en buurman. Allen excentrieke figuren met complexe achtergronden die geen eenduidig beeld scheppen van de jongen. Aan de mysterieuze schrijver de taak om uit hun anekdotes een lopend verhaal te destilleren. Wie spreekt of spreken de waarheid en waarom lijkt heel het bestaan van Samuel in nevelen te zijn gehuld?

Khemiri speelt met het idee van een onbetrouwbaar geheugen en dit doet hij door alle sprekers op te laten treden als ik-figuur, zonder daarbij aan te geven welke ik nu aan het woord is. Dit werkt regelmatig verwarrend, maar het ontbreken van een duidelijke verhaalstructuur kan ook geïnterpreteerd worden als een metafoor voor het leven en de plaats die mensen in elkaars geheugen innemen. Zonder richtlijnen en verwachtingen wordt de lezer meegenomen in een web dat zich uitbreidt naar illegale vluchtelingen, een demente oma, bureaucratie, maar bovenal: de liefde. Samuels vriendin Laïde komt in ieders anekdotes voor, maar ook bij haar worden de nodige vraagtekens gesteld. Er wordt een beeld geschetst van een tot over zijn oren verliefde Samuel, die alles over had voor zijn vriendin, maar die niet de bevestiging kreeg die hij zo ontzettend nodig had. Anderzijds ontstaat er een Laïde die als rationele stem van Samuel optrad, en die hem niet alleen beschermde tegen uitbuiting, maar die hem ook een spiegel voorhield. Het spiegelbeeld wordt alleen nooit helemaal aan de naamloze schrijver getoond. Soms slaagt een verteller erin iets van de mysterie weg te nemen en Samuel als een naïeve romanticus neer te zetten:

"Toen Samuel voor de honderdste keer over de definitie van liefde begon, raakte ik geïrriteerd. ‘Liefde is liefde,’ zei ik. ‘Maar er moet toch een betere definitie zijn?’ ‘Oke, hier is de definitie van de liefde. De definitieve. Liefde is wanneer wat chill is, extra chill wordt omdat de persoon met wie je bent zo chill is.' "

De ontwapenende stijl en humor van Khemiri dringen door en vormen een constante in een veelal fragmentarische roman.

Alles wat ik me niet herinner is een bijzonder ontroerend portret van een jongen die op iedereen in zijn omgeving op zijn eigen manier een onuitwisbare indruk heeft achtergelaten en de roman fungeert als een psychologisch testament van zijn bestaan. Een waarachtig mooi, mysterieus verhaal dat het waard is om stukje bij beetje ontrafeld te worden.