Een overtuigend geschetst beeld

Veel ingrediënten kunnen een roman doen slagen: onder meer de spanningsboog, de psychologische ontwikkeling van de personages, ja zelfs de vorm of het bijzondere taalgebruik, zolang dat niet poëtisch gezocht is. De sterkste boeken, uw recensent zei het al eerder, hebben vaak een of meerdere protagonisten die zuchten onder een dilemma. Op het moment dat de mens op de rand van de afgrond staat, leert men zijn of haar diepste kern immers pas echt kennen. In uitzichtloze situaties, schijnbaar of niet, komen de beste, en veel vaker, ook de slechtste eigenschappen naar boven.

Advocate en bijzonder hoogleraar Advocatuur aan de UvA Britta Böhler (Freiburg, 1960) schreef een knappe roman getiteld De beslissing. Het is 1936 en een man, een banneling, een schrijver ook, heeft eindelijk besloten om zijn geweten te laten spreken. Daartoe heeft hij een open brief afgeleverd bij de redactie van een krant.

‘Eindelijk! Na drie jaar aarzelen heeft hij gedaan wat gedaan moest worden. [ … ] Maandag zal de brief in de krant staan. Een openbare afwijzing van het regime, en ook van Duitsland.’

Het is niet zomaar een schrijver, de man in kwestie is wereldberoemd. Böhler begint het verhaal in medias res (goed zo!) en geeft in eerste instantie mondjesmaat (goed zo!) informatie over de man en zijn leefomstandigheden. Het betreft hier een Nobelprijswinnaar. Iemand die De toverberg nog moet schrijven.

Na enige omzwervingen heeft hij zich samen met zijn vrouw Katja in een huurhuis gevestigd in Zwitserland. Hij mist zijn München waar nu een populistische brulaap de scepter zwaait. Verre heeft hij zich van de politiek proberen te houden, maar zijn dochter Eri, die als conferencier duidelijk stelling heeft genomen tegen de nazi’s, accepteert zijn stilzwijgen niet langer. Het gevaar van ontkenning. Wie zwijgt, stemt toe.

‘Ja de brief zou kwalijke gevolgen hebben, Naar de teruggave van het huis en de meubels in München kan hij definitief fluiten. De dievenbende in Berlijn heeft alles, werkelijk alles, geconfisqueerd. Bij wijze van straf, omdat hij “onwettig” in het buitenland verbleef. Al drie jaar lang probeert hij zijn bezittingen terug te krijgen.’

Nietsvermoedend was de schrijver op vakantie gegaan en ondertussen ging het vaderland ‘ervandoor’. Met een snelheid die hem deed duizelen. De schrijver is een wat nerveuze man, een controlefreak en een maaglijder. Hij weet zich eigenlijk geen houding te geven. Böhler beperkt zich (goed zo!) tot de beschrijving van drie dagen uit zijn leven. De vrijdag dat hij de brief bij een assistent van de hoofdredacteur inlevert en de zaterdag en zondag daarna, waarin hij door twijfel wordt verscheurd.

Hij is bang dat hij zijn lezerspubliek in Duitsland kwijtraakt, maar hij wil niet definitief gebrouilleerd raken met zijn dochter en ook niet met zijn vrouw, die, al is het stilzwijgend, ook partij heeft gekozen. Zijn broer Heinrich, ook schrijver, heeft zich definitief in Zuid-Frankrijk gevestigd en hangt een overduidelijk standpunt aan.

Van lieverlee, de enige verdedigingsstrategie van de schrijver, slaat de banneling aan het herzien van de brief en schuift zo de beslissing voor zich uit.

Böhler heeft een overtuigend beeld geschetst van een periode, van een banneling die niet weet hoe de situatie zich ontwikkelt. Wij oordelen veel te veel met de kennis van nu. Zelfs een Nobelprijswinnaar als Thomas Mann leeft op vraagtekens. De twijfel is het grondbeginsel van de culturele uiting. ‘Schrijven is nu eenmaal een kwestie van vinden, niet van uitvinden.’ Böhler, al eerder eens onder pseudoniem op het (thriller)schrijverspad, is een echte romancier.