Een kleine roman

Er is weer iets herontdekt! Moeten we juichen? Misverstand in Moskou heet de ‘langere novelle’ van Simone de Beauvoir (1908–1986). Die zou oorspronkelijk in Nederlandse vertaling opgenomen worden in de verhalenbundel De gebroken vrouw uit 1968 maar werd op het laatst door de schrijfster vervangen door een vergelijkbaar verhaal over de problematiek van een vrouw op leeftijd. In 1992 is het misverstand opgehelderd, zou je kunnen zeggen, en werd de tekst gepubliceerd in een tijdschrift. Achtereenvolgens verscheen het in 2011 in Engelse vertaling en vorig jaar in het Frans.

Wat uitwerking en thematiek betreft kun je Misverstand in Moskou rustig een kleine roman noemen. Een ouder Frans echtpaar, de gepensioneerde leraren Nicole en André, vertrekt voor een tweede keer samen naar Moskou om Masja te bezoeken, zijn dochter uit een eerder huwelijk. André is nog steeds ten volle overtuigd van zijn communistische sympathieën. Zij lijkt zich voornamelijk te vervelen in het Rusland van midden jaren zestig. Gevoelens, of juist het gebrek eraan, lijken in de toch wel veranderde stad uitvergroot te worden. Hij is politiek bewust, zij is een gevoelsmens. Ziet hij dan niet dat er van alles mis is in de Sovjetrepubliek? Het lijkt alsof hij de dagen die hij met Masja doorbrengt – vrijwel alle tijd – niet wil bederven met zijn teleurstelling.

Door overdreven hatelijkheden, het bijna expres verkeerd uitleggen van elkaars bedoelingen, groeit er langzaamaan niet alleen twijfel over het samenzijn van André en Nicole, over hun liefde, maar ook over hun gezamenlijke verleden. Is het huwelijk eigenlijk niet een vergissing? Moeten ze alleen verder? André wil dolgraag nog langer dan gepland in Moskou blijven. Nicole wil terug naar haar getrouwde zoon met zijn vrijgevochten vrouw in Parijs. Al weet ze niet precies wat ze daar eigenlijk moet doen. Masja probeert op te treden als tussenpersoon. Nicole vindt haar weliswaar sympathiek, kan goed met haar opschieten louter vanwege een soort ‘vrouwelijke verbintenis’, maar er smeult toch iets van afgunst met betrekking tot haar jeugd en tot haar innige verhouding met André.

Dat valt wellicht te verklaren uit het feit dat Sartre tijdens de regelmatige bezoeken die hij met De Beauvoir in de jaren zestig op uitnodiging van de Russische Schrijversbond aan de Sovjetunie bracht, ook zijn vriendin Lena Zonina frequenteerde. Het enige nadeel – of een groot voordeel, net waar úw sympathieën liggen – is dat je constant bij alles wat André zegt en doet, het loensende hoofd van Sartre voor je geestesoog ziet. De Franse schrijver/filosoof die door vele (Franse) intellectuelen bijna blind gevolgd werd in zijn voorliefde voor het Russische- en Chinese communisme.

Het misverstand wordt opgehelderd, indachtig de eerste regels van het boek, al blijft het een wat ongemakkelijke verzoening:

‘Als je per se wilt communiceren, lukt dat altijd wel, zo goed en zo kwaad als het gaat. Niet met iedereen natuurlijk, het hoeft maar met een paar mensen te zijn.’

Dat is een wonder want het probleem dat tussen de twee is ontstaan, graaft zo diep dat het op een gegeven moment vragen over de existentie (sic!) oproept bij beide echtelieden. Enfin, nu het misverstand uit de weg is, is er ruimte voor de problematiek van de ouder wordende mens, van de ouder wordende relatie. De Beauvoir gaat in deze roman democratisch te werk. De echtelieden krijgen elk precies evenveel het woord om de lezer van hun gelijk te overtuigen. Laten we zachtjes juichen over deze herontdekking. Vele lezers zitten immers ook, om met André te spreken, in de bloei van de ouderdom.

‘Dat zeiden mensen vaak tegen haar: je ziet er jong uit, je bent nog jong. Een dubbelzinnig compliment dat aankondigt dat er zware tijden voor de deur staan.’