Als je één mens redt, red je de hele mensheid

Stel je eens voor: je bent een academicus die is verbonden aan verschillende universiteiten en humanitaire organisaties. Op een dag krijg je een uitnodiging om les te geven aan Syriërs in Turkije. Je hebt veel ervaring met spreken voor een publiek, maar zo’n reis heb je voor je werk nog nooit gedaan. Wat doe je? Ga je de stap nemen om aan een indrukwekkende, maar gevaarlijke reis te beginnen of besluit je thuis te blijven? Een aantal jaren geleden stond Saskia Harkema voor deze moeilijke keuze. Harkema is mensenrechtenactiviste, professor, trainer, coach en schrijver van het boek Blijven of gaan (2018).

De reis leverde veel indrukwekkende gesprekken op en was de aanleiding van verschillende wendingen in het leven van Harkema. Het boek Blijven en gaan is het resultaat van jarenlang het vertrouwen winnen van mensen, Harkema’s moeite en liefde om naar hen luisteren en alles op te schrijven. De verhalen waaruit het boek bestaat, gaan over Syrische vrijheidsstrijders die in een tweestrijd zitten. Deze mensen willen graag in een vrij Syrië geloven, maar ze beseffen heel goed dat het regime geen vrijheid kent. De tweestrijd gaat over de keuze om te blijven in een hele gevaarlijke en vaak hopeloze situatie of om te vertrekken en hun dromen achter te laten. Harkema heeft elk persoonlijk verhaal van deze dappere mensen in haar boek een plek gegeven. De verhalen zijn universeel met als doel de lezers te verbinden met de Syriërs. Harkema’s boodschap is duidelijk: wend je niet af van de totale uitzichtloosheid van het conflict, ga in gesprek met vluchtelingen en luister. Begrip is volgens haar het hardst nodig.

“Wil ik dit wel? Meegezogen worden in een wereld die ik niet ken, die mijn angst inboezemt, razend maakt en die zo onrechtvaardig en zonder scrupules is. Ik dacht van mezelf altijd dat ik heel principieel was. Dat ik zou vechten voor vrijheid als er oorlog zou uitbreken. Dat ik zeker aan de goede kant zou staan. Nee, ik zou niet de persoon zijn die zich afwendt. Maar ik wil dit allemaal niet weten, terwijl ik ook de noodzaak voel het wel te weten”.

Voor velen van ons is een oorlog een abstract en onaantastbaar gegeven. De ellende is ver weg en ons dagelijkse leven neemt te veel tijd in beslag om stil te staan bij wat er niet eens zo ver van ons zich afspeelt. In het boek slaagt Harkema erin om de oorlog tastbaarder te maken door de nadruk te leggen op het persoonlijke en intieme karakter van haar boek. Ze brengt de ellende van de oorlog dichterbij en heeft haar best gedaan om voor verbinding te zorgen tussen haar lezers en de vluchtelingen die in ons land een nieuw bestaan proberen op te bouwen. Harkema schuwt niet om gedetailleerd de verhalen van de hoofdpersonen te vertellen. Hoewel je in het begin van het boek merkt dat ze naar de juiste toon heeft gezocht, heeft Harkema een goede balans gevonden in de schrokkende verhalen en de juist veerkrachtige wendingen in de levensverhalen van de mensen die ze heeft gesproken en waarmee ze inmiddels een sterke band heeft opgebouwd.

Schrijvers die woorden vanuit hun hart opschrijven, raken de lezers het meest. Harkema is een voorbeeld van een schrijver die zich geheel heeft gestort op het schrijven van een boek met een duidelijke en actuele boodschap. Of je nu een politiek vluchteling bent of iemand die uit economische redenen naar een ander land vertrekt: de wereld van een vluchteling is veel genuanceerder dan de meeste mensen denken en iedereen op deze wereld heeft zijn of haar eigen verhaal en moeilijke keuzes en beslissingen. Je wordt geen vluchteling omdat je daarvoor kiest, maar het is veel vaker een keuze tussen leven en dood of tussen het hebben van een toekomst of juist niet.

“De Syrische vrijheidsstrijders die ik heb ontmoet, hebben mij laten zien dat gewone mensen tot grootse dingen in staat zijn (..) Het besef dat wij inderdaad allemaal kleine druppeltjes zijn. Maar heel veel kleine druppels vormen een oceaan. Het is die oceaan die symbool staat voor ons mens-zijn”.

De schrijfstijl en woordkeuze van Harkema passen bij haar boodschap van het boek. Vanaf de eerste bladzijde gaat het om de lezers meenemen in haar ‘wandeling’ van de afgelopen jaren. Haar directe woorden versterken de universele thema’s die ze aansnijdt en zijn hard nodig gezien de actuele gebeurtenissen in de wereld. Het meest bijzondere aan het boek is echter dat de lezer voelt dat Harkema veel liefde in haar werk heeft gestopt. Het is niet zomaar een boek met een actueel thema, nee: Harkema heeft haar hart en ziel in het boek gestopt om op haar eigen manier de lezer mee te nemen in de heftige, emotionele maar zeer boeiende verhalen van dappere mensen die voor moeilijke keuzes hebben gestaan.