Op 15 mei 2019 verscheen de nieuwste roman van Ian McEwan, Machines zoals ik. Vijftien enthousiaste lezers mochten deelnemen aan de Hebban leesclub. Onder de deelnemers waren veel McEwan fans, maar Linda Marie, Maartje en Laura hadden nog niet eerder een boek van McEwan gelezen. Kim las het boek voor een Hebban Genre Melange en discussieerde deels met ons mee. 

Het boek

Ian McEwan is een Britse auteur en werd in 1975 in één klap wereldberoemd met zijn verhalenbundel De laatste dag van de zomer. Daarna publiceerde hij een verhalenbundel en in de loop der jaren nog tientallen romans.

McEwan confronteert de lezer met fundamentele vraagstukken in een meeslepend, dystopisch verhaal, gesitueerd in het Londen van net na de Falklandoorlog: Thatcher is aan de macht en Alan Turing bereikt een beslissende doorbraak in de artificiële intelligentie. De werkeloze Charlie is verliefd op Miranda, een intelligente studente die een verschrikkelijk geheim met zich meedraagt. Ze raken verwikkeld in een driehoeksrelatie met de androïde Adam, wiens persoonlijkheid ze samen hebben ontworpen. Maar kan een machine de ‘matters of the heart’ wel begrijpen? Wat is het dat ons menselijk maakt?

De leesclub

In het leesclubcafé bleek al dat de meningen over het boek uiteenliepen, wat uiteindelijk zorgde voor een levendige discussie. 

We hebben het in de leesclubdiscussie gehad over de Nederlandse en Engelse cover en de titel van het boek. De Nederlandse cover lijkt op het eerste gezicht wat saai, maar er blijkt van alles in te zien te zijn. Is het een lijkwade, een bek, een deken, een hoeslaken of toch een T-shirt? Wat er precies wordt afgebeeld, zal een raadsel blijven. Ook over de titel zijn de meningen verdeeld. Onno had een titel als Machines zoals jijbeter passend gevonden, daar het verhaal wordt verteld door Charlie. Inge vindt de titel juist erg mooi, omdat deze de inhoud van het boek goed weergeeft: het gaat om machines, maar het gaat ook om 'ik', de mens, de persoonlijkheid. Maartje vindt de titel in het Engels, Machines like me, meer geslaagd.

Daarna bespraken we de personages uit het boek: androïde Adam, Charlie en Miranda. Bijna alle deelnemers vinden androïde Adam niet geloofwaardig neergezet, onder andere door zijn snelle ontwikkeling. Ook Miranda vindt de verliefde, haiku’s schrijvende Adam totaal ongeloofwaardig en absurdistisch. 

De personages van Adam en Charlie vonden de meeste deelnemers wat vlak. Sommigen noemen androïde Adam zelfs interessanter dan de twee menselijke personages. Janets vindt zowel Charlie als Miranda niet erg sympathiek en vindt het dan ook moeilijk om zich in te leven in een van de personages. Charlie wordt in de discussie omschreven met woorden als ‘loser’ en ‘nietsnut’. Door Ina en Kim wordt hij een onbetrouwbare verteller genoemd. Miranda komt wat robotachtig over en later blijkt ze een geheim met zich mee te dragen. Voor Margot blijft Miranda, ondanks haar ontboezemingen, raadselachtig in haar impulsen en gedragingen. 

Vervolgens hebben we het over de schrijfstijl gehad. Leendert merkt op dat de roman stilistisch ijzersterk is en de zinnen bijna kunstmatig intelligent zijn opgebouwd, passend bij het thema. Hilde noemt de schrijfstijl uitdagend en merkt op dat die aanzet tot nadenken. Sommigen hebben moeite om in het verhaal te komen of vinden de schrijfstijl wat gekunsteld aandoen. Degenen die eerder werk van de auteur hebben gelezen, herkennen zijn schrijfstijl in Machines zoals ik. McEwan herken je onmiddellijk in dit boek, mooie heldere stijl, gelardeerd met gecompliceerde zinnen, die je weleens moet overlezen en die vaak tot overdenken uitnodigen, aldus Ees. 

De auteur heeft ervoor gekozen om het verhaal af te laten spelen in Londen in 1982, maar heeft daarbij de geschiedenis herschreven. Hilde vindt deze keuze origineel en merkt op dat wanneer het boek in de toekomst was gesitueerd, het gewoon de zoveelste sciencefictionroman zou zijn. Peter vindt de keuze om een eigen draai aan de geschiedenis te geven fout. De mogelijke dreiging die uitgaat van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en menselijke robots gaat daardoor volgens hem te veel verloren. Ellen denkt dat McEwan zich uitstekend heeft vermaakt met het herschrijven van de geschiedenis, maar vindt de wereld die wordt geschetst niet geloofwaardig. Anderen vinden de uitweidingen over de alternatieve politieke en technologische ontwikkelingen in die tijd te veel afleiden van het werkelijke verhaal, dat van Charlie, Miranda en Adam. Ook Linda Marie merkt op dat ze het boek niet gemakkelijk te lezen vond door het nogal kronkelige plot met verschillende zijpaden. 

 Als belangrijkste thema’s werden vooral genoemd het vraagstuk omtrent menselijkheid, de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en de verhouding tussen mens en robot. Ger ziet het boek als een waarschuwing van McEwan dat we vooral niet te ver moeten gaan met kunstmatige intelligentie en robots. Peter haalt als boodschap uit het verhaal dat er eerst goed moeten worden nagedacht over de morele en ethische kwesties omtrent het toepassen van kunstmatige intelligentie voor de ontwikkeling daarvan.

De verwachtingen en het eindoordeel

Op het einde van de leesclub blikten we terug op onze verwachtingen voorafgaand aan het lezen van het boek en bekeken we of deze waren uitgekomen. De verwachtingen zijn deels wel en deels niet uitgekomen. Verschillende deelnemers waren teleurgesteld in het dystopische aspect van het verhaal, dat volgens hen ontbrak. 

De meningen over het boek blijven verdeeld en de waarderingen lopen dan ook uiteen van 2 tot 5 sterren. Het boek heeft een gemiddelde eindscore van 3,4 sterren behaald.