Van 11 januari tot 10 februari is het de maand van de spiritualiteit. Literatuurliefhebbers fronsen misschien wel hun wenkbrauwen bij een artikel over spiritualiteit op de Literatuurclubspot. Spiritualiteit linken aan literatuur, dat lijkt in eerste instantie toch niet zo natuurlijk. Boeken hebben echter zo’n breed spectrum aan mogelijkheden dat ze ook voor spirituele ervaringen kunnen zorgen. Ik neem je graag even mee op een spirituele reis met een literaire inslag.

Saar

Wat is spiritualiteit?

Misschien moet ik deze vraag eerst eens beantwoorden om duidelijk te maken wat ik wil zeggen. Volgens onze goede vriend Wikipedia is de definitie van spiritualiteit: “Spiritualiteit heeft in de breedste zin te maken met zaken die de geest (Latijn spiritus) betreffen. Het woord wordt op vele manieren gebruikt en kan te maken hebben met religie of bovennatuurlijke krachten, maar de nadruk ligt op de persoonlijke innerlijke ervaring.”

Spiritualiteit hoeft dus niet te gaan over het zien van geest, telepathie of uren meditatie. Het gaat voornamelijk over het voeden van onze geest. De ervaringen die wij onze geest schenken om te groeien tot een betere versie van de mens. Die ervaringen hoeven geen grote schokkende zaken te zijn, het kan ook gaan over wat wij ervaren bij het lezen van een boek.

De Grieken wisten het al

Om nog een beetje beter uit te leggen wat ik bedoel, verwijs ik graag even naar de Grieken. De Griekse tragedie had als doel mee-lijden en vrees op te wekken wat resulteerde in een zuivering (beter bekend als de catharsis). Door ons tijdens het bekijken van een tragedie te identificeren met het hoofdpersonage dat allerlei lijden overkomt, doorleven we gelijkaardige emoties waardoor we een innerlijke ervaring krijgen die gelijkaardig is met deze van het hoofdpersonage.

Literaire werken kunnen op een zelfde soort manier jouw geest verrijken. Wanneer je doorheen het lezen van een boek zo meegesleurd wordt in de belevenissen van het hoofdpersonage dat je meehuilt, meelacht en meelijdt, kan het boek jou een ware spirituele ervaring bezorgen. Wanneer je het boek weglegt, heb je het gevoel dat je het licht nu werkelijk gezien hebt.

Een spirituele reis doorheen de literatuur

Wanneer ik een lijst zou moeten maken met boeken die een spirituele ervaring veroorzaakt hebben, dan zou ik teveel plaats innemen op onze spot. Daarom maakte ik voor jullie een selectie van boeken met een spirituele inslag.

De boeken van schrijver Paulo Coelho dragen de welbekende catharsis bijna altijd in zich. De meest bekende spirituele roman van Coelho is waarschijnlijk De Alchemist, waarin hij een schaapherder op wereldreis laat gaan. Reizen doet de schaapherder omdat hij wil weten hoe de wereld in elkaar zit. Hij is op zoek naar een verborgen schat die in zijn dromen vaak terugkeert en in Egypte leert hij een alchemist kennen die hem de geheimen van het leven en van het hart zal leren. In deze roman heeft de schrijver zelf een spirituele boodschap verstopt, eentje waar we als mensen van kunnen leren, als we ervoor open staan.

Gail Honeyman had waarschijnlijk geen spirituele boodschap in gedachten wanneer ze Ik ben Eleanor Oliphant (met mij gaat alles goed) schreef, maar voor mij is dit een van die boeken waar die boodschap dus wel in zit. Eleanor heeft een goed georganiseerd leven. Elke dag, elke week, elke maand ziet er zowat hetzelfde uit. Eleanor heeft daar geen problemen mee, met haar gaat alles goed. Maar dan redt ze samen met een collega het leven van een oude man en wordt haar georganiseerde leventje op zijn kop gezet. Dat de gedachten Eleanor vrij herkenbaar zijn voor mij heeft uiteraard bijgedragen aan de spirituele ervaring die dit boek teweeg bracht.

Je hoeft je niet altijd te identificeren met het hoofdpersonage om die innerlijke ervaring te hebben die je het licht doet zien. Garcia Ortega Adolfo wekte bij mij voornamelijk gevoelens van afschuw op met zijn roman De verjaardagenkoper. Een monument voor alle kinderen van Auschwitz. Daarin beschrijft hij het leven dat Hurbinek misschien geleefd zou kunnen hebben als hij niet was overleden in de hel die Auschwitz heette. In zijn boek verhaalt hij over de gruwelen die men in Auschwitz kende, waardoor dit boek me ook tot tranen bewoog en me deed beseffen hoeveel geluk wij wel hebben.

Als ik dan mag afsluiten met een boek dat ik ook reeds noemde als het beste boek dat ik heb gelezen in 2018, namelijk De zomer die alles deed smelten. Ik kan dit boek beschrijven als een combinatie van afschuw en herkenning. Tiffany McDaniel wist mij alleszins als geen ander te raken met het verhaal dat ze haar hoofdpersonage Fielding Bliss laat vertellen. Het boek laat zien wat er gebeurt als angst de overhand krijgt en hoe moeilijk de scheidingslijn tussen goed en kwaad dan nog te definiëren is.

Literatuur en spiritualiteit zijn dus niet persé elkaars tegenpolen. Ze kunnen ook hand in hand gaan. Onze geest wordt door literatuur verrijkt met prachtige verhalen, maar voornamelijk met ervaringen die ons weer een beetje dichter bij het mens-zijn brengen.

Welk boek heeft jou het licht laten zien?