Lees dat boek!

Het is niets nieuws, de opvoeding is een dichtgeweven onontkoombaar maatschappelijk web met een spanwijdte van wieg tot graf. Verbeter de wereld begin bij de opvoeding, zegt Mischa de Winter (hoogleraar pedagogiek) terecht. Ouderschap is in den beginne idealistisch en optimistisch. Beperkende factor is wel dat onze enige leerschool doorgaans de opvoeding is die we zelf genoten met vaak een conservatie inslag als gevolg. Dit geldt ook voor de ouders die Jos Bours onder de loep neemt, die van na de eerste wereldoorlog in opmaat naar de tweede. Verbetering wordt in die tijd meestal opgevat als bestendiging. Jos laat bijvoorbeeld zien hoe in alle lagen van de bevolking de opvoeding van jongens nogal eens gepaard ging met tuchtigen door lijfstraffen en vernedering. Deze opvoedingsovertuiging is al wijdverbreid onder de Romeinen en rolt zo via de Middeleeuwen etc. door naar de periode waar Jos over schrijft. Niet eerder werd het verband tussen opvoeding aan de keukentafel en in de schoolbanken, en de mens/maatschappijvisie die vanuit de macht wordt gedicteerd voor mij zo duidelijk en tot in detail geanalyseerd. Hoeveel verantwoordelijkheid voor zijn keuzes je, met deze analyse in het achterhoofd, nog kunt leggen bij het individu is onrustbarend want misschien wel heel weinig. Dit is precies waar het moedige onderzoek van Jos over gaat. Het is dan wel ruim honderd jaar terug gesitueerd maar de lijnen die van daar en toen naar hier en nu lopen hoeven niet uitgesponnen, die kunnen we zelf trekken. Bovendien gaat Jos in het laatste hoofdstuk de lezer voor in zelfonderzoek. Zo kwam mij het boek bij het lezen zo dicht op de huid dat ik het weg moest leggen om het inzicht te verwerken dat mijn eigen broers in de jaren vijftig en zestig eveneens uit opvoedkundig oogpunt mishandelingen hadden ondergaan. Ik heb mijn nog levende broer opgezocht en bekend dat ik altijd, tot nu, gedacht en aanvaard had dat de ‘pakken slaag’ die hij kreeg erbij hoorden. We zaten op een bankje in het bos, van kindsbeen af zijn thuishaven en toevluchtsoord, en mijn zesenzestigjarige broer huilde die diepverdrietige kindertranen. Nooit had iemand in zijn kinderjaren met hem gepraat, hem meelevend in de armen genomen en beschermd of uitgesproken liefgehad. En dat terwijl ík mijn beide ouders als liefdevol en belangstellend heb ervaren.
Jos legt de invloed die de Duitse opvoeding van jongens had op zelfbeleving en op keuzes in het latere leven bloot en trekt dit vooral ook door naar de grote maatschappelijke gevolgen die dit heeft! Potverdorie, lees dit boek! en zie hoe een veelbelovende en geweldloze revolutie hardvochtig de kop wordt ingedrukt. Op welke grond de kopstukken hun afkomst verloochenen en verbijsterende keuzes maken ten koste van vele levens en ten koste van hun eigen maatschappelijke idealen. De tijdlijn die Jos op de voet volgt, bijna van uur tot uur, sleurt de lezer mee in de gebeurtenissen en dit is geen roman! Je kunt niet boos worden op de schrijver die zo moedig had moeten zijn om het niet verkende pad van een geslaagde revolutie in te slaan. Teleurgesteld, omdat de afloop zo voorspelbaar is. Verontwaardigd, daar een zeldzame en dus unieke kans verloren is gegaan om de machtsverhoudingen te herdefiniëren. Verslagen, omdat de schrijver het nieuwe verhaal voor één keer een kans had moeten geven. Maar dit is geschiedenisles. Zo is het gegaan. De vele vragen die Jos Bours opwerpt kunnen niet meer beantwoord worden door de mensen die deze geschiedenis beleefden. De schrijver schetst daarom aannemelijk mogelijke antwoorden vanuit de ‘binnenwereld’ die hij zo nauwgezet in kaart heeft gebracht, mede aan de hand van de opvoeding van hoofdrolspelers als Hitler, Brecht, Noske en Ebert.
Jos laat zien hoe strak het web van de opvoeding om ons heen geweven is en hoe dit nauwe cocon ons zicht op de buitenwereld beperkt tot een kijkgaatje, waardoor ontsnapping, precies ook als er opeens geen grenzen meer zijn en het blikveld zich plotseling oneindig verruimt, door verstarring/verwarring en zoeken naar houvast in het bekende, zo tragisch moeilijk is.
De weg die dit boek wijst is uitbreken door onder ogen zien en begrijpen.
Nogmaals Mischa de Winter
Kinderen grootbrengen tot democratische burgers doe je met een autoritatieve opvoedingsstijl: opvoeden met gezag, niet met macht. Het is een combinatie van grenzen stellen en grenzen uitleggen, maar ook steun, aandacht en liefde geven. Deze opvoedingsstijl creëert een mini-democratie. Wanneer het gezinsleven (via de pedagogische civil society) bovendien verbonden is met de ruimere gemeenschap, leren kinderen niet alleen gehoorzaamheid, ze leren ook kritisch en zelfs ongehoorzaam zijn, bijvoorbeeld als belangrijke principes in gevaar zijn.
Hoe anders was de geschiedenis wellicht gelopen.