De trilogie Het laatste vaderland, een mooie leeservaring

Matteo Righetto Het laatste vaderland

De trilogie Het laatste vaderland, in Italië van 2017-2019 als aparte boeken verschenen, gaat over de sterke vrouw Jole, speelt zich eind 19e eeuw af, begint in het Italiaanse grensdorp Nevada en eindigt in de pueblo Laredo in Mexico die door migranten uit de Veneto is gesticht.
In het eerste deel Over de grens wordt het armoedig boerenbestaan vol ontberingen van het gezin van Augusto de Boer beschreven. Ze moeten leven van het telen van tabak voor de staat, een zwaar langdurig proces en worden uitgebuit doordat ze alle tabak moeten afstaan en er maar weinig voor terug krijgen. Om te overleven smokkelt Augusto illegaal tabak de grens over om te ruilen tegen zilver en koper. Als ze 18 is moet Jole, de oudste dochter van het gezin, noodgedwongen de zware levensgevaarlijke smokkelreis te paard over de grens door de bergen en ruige dichte bossen ondernemen.
In het tweede deel Het laatste vaderland dat zich twee jaar later afspeelt is het gezin De Boer nog als enige overgebleven in Nevada, alle andere dorpsbewoners zijn vanwege de honger geëmigreerd naar Amerika. De jongste dochter Antonia, even vroom als haar moeder, gaat het klooster in om non te worden. Dan slaat het noodlot toe. Als haar ouders iets gruwelijks is overkomen, is Jole vastberaden uit op gerechtigheid en gaat op zoek naar de mannen die hiervoor verantwoordelijk zijn. Ze moet daarvoor een gevaarlijke tocht ondernemen. Onderweg vraagt Jole zich af of het vaderland ooit betekenis zal hebben. Hele stadjes, dorpen en gehuchten waren aan het verdwijnen door de armoede, doordat de machthebbers hun burgers van de honger laten omkomen. Jole besluit om met haar broer Sergio ook naar Amerika te emigreren om een nieuw vaderland te vinden.
Het derde deel Het beloofde land begint met een biecht van Jole bij pastoor Don Diego. Ze praat over haar schuldgevoel over het verlaten van huis en haard en over haar heimwee en vraagt zich af of het een zonde is. Dan vervolgt het verhaal met een uitvoerige beschrijving van de reis van Jole drie jaar geleden. Tijdens de zeereis op de San Cristoforo stierven veel migranten door de slechte omstandigheden en ziektes. Bij aankomst in Mexico ondervonden Jole en Sergio weer machtsmisbruik en honger tijdens de periode van quarantaine. Eindelijk vrij vervolgden ze hun reis samen met Fernando en Irma die ze hadden leren kennen. Het was een lange uitputtende reis naar hun eindbestemming die uiteindelijk tot een goed einde kwam.
Matteo Righetto is een uitstekend verteller. Hij beschrijft op een meeslepende wijze de gebeurtenissen tijdens de gevaarlijke tochten die Jole moet ondernemen. Deze doen denken aan een spannende western. De vele prachtige natuurbeschrijvingen geven een inlevend decor. Daarnaast verweeft hij beschouwingen over goed en kwaad, geloof, ballingschap, heimwee, schuldgevoel en de diepere betekenis van grenzen en vaderland in het verhaal. Ook is het een sociaal-politiek verhaal over armoede, onrecht en onderdrukking door machthebbers. Door de ervaringen van Jole ondervindt de lezer hoe het is om onderdrukt te worden en ontberingen te moeten doorstaan. Duidelijk wordt hoe belangrijk de vastberadenheid en wilskracht van Jole zijn en hoop blijven koesteren op een betere toekomst onontbeerlijk is om door te gaan, te overleven en vooruit te kijken. Doordat de reis naar Amerika uitvoerig wordt beschreven, ervaar je hoe het voor de migranten moet zijn geweest zo’n zware reis mee te maken, waar geen eind aan lijkt te komen. Mooi is het gesprek van Jole met Don Diego over het vaderland dat in het derde deel steeds terugkomt. “Het vaderland staat niet alleen voor de prachtige omgeving, maar ook voor iets diepgaander, de omstandigheden waarin we leven, onze waardigheid, onze vrijheid!” zegt Don Diego. Het laatste vaderland is meeslepend, heeft met Jole een bijzondere hoofdpersoon, geeft je oog voor de kracht en schoonheid van de natuur en heeft diepgang. Een mooie leeservaring.