Hendriksma toont de Rijn in al zijn facetten

Geen rivier is zo vaak bezongen, geen stroom heeft zoveel in de mensheid losgemaakt dan de Rijn. Martin Hendriksma ontrafelt in De Rijn alle geheimen vanaf de bron Lai de Tuma tot aan het punt waarop de rivier kopje onder gaat in de Noordzee. Voert gesprekken met vele direct betrokkenen waarin realiteit en mythe om voorrang vechten. Beurtelings motor van de economie en scheidsmuur tussen rivaliserende rijken. De schrijver wedijvert in zijn prachtige volzinnen met de glans van de Rijn in zijn vrijage met de zon.

Hij begint zijn boeiende epos bij Lai de Tuma waar Ernst Bromei vol hoop het ijskoude water in duikt met de bedoeling de Rijn de volledige 1.233 kilometer zwemmend te bedwingen om het een paar honderd kilometer op te geven in een ongelijk gevecht tegen de elementen. Een paar jaar later lukt het hem wel. Wanneer door kanalisatie en andere ingrepen de mens vijandigheid oproept, slaat de Rijn terug. 'Ze moet wat te spelen hebben,' zegt Hendriksma. En hoe! Dorpen zien zich tot vijf keer toe verlegd. Duizenden verliezen hun leven, met name in de voortdurende botsingen tussen Frankrijk en Duitsland.

Na 1945 wordt de rivier een vochtig litteken van wel duizend kilometer. Groot economisch belang met op een hoogtepunt een vloot van 6.900 schepen; een Rijnvloot die 310 miljoen ton per jaar vervoert. Alternatieve energie prijst olie en gas uit de markt en brengt daarmee het vervoer per water een flinke tik toe waarvan het herstel alleen kan optreden in de vondst van alternatieven. Een schone taak voor de Centrale Commissie voor de Rijnvaart, die in 1815 van de grond komt.

Dit boek is niet alleen mooi geschreven, ook en vooral is het wetenswaardig. Ieder verhaal draagt nieuwe feiten aan die je nodig hebt om de betekenis van de Rijn goed te leren kennen. Je maakt kennis met een Amerikaan met Duitse voorouders die de Remagener burg behoudt, daarmee in WO 2 voorkomt dat de geschiedenis een andere wending neemt en zijn gedeserteerde vader eerherstel bezorgt. Lore Ley die niet de minsten tot zelfmoord aanzet. De metaforen zijn om te zuigen. Na afloop van een bezoek aan een Romeins theater: 'Ik kom uit een kom van gestolde stilte.' Een Rijn die muisgrijs voorbij sukkelt, schilder Koekkoek die de rivier er met zijn penseel niet onder krijgt. Het zijn slechts enkele voorbeelden uit een schier eindeloze anekdotes. Eerherstel ook voor Lodewijk Pincoffs die de stad Rotterdam weliswaar met een schuld van 14 miljoen gulden achter laat, maar wel een complete haven op sleeptouw neemt waarvan ‘we’ tot op de dag van vandaag groot profijt trekken. Een lezenswaardig verhaal over uitstervende steur en zalm als gevolg van vervuiling, waarvoor verantwoordelijken blind en doof zijn. Vis die eerst keukenmeidenkost is en daarna een delicatesse.

We vergeven het Hendriksma dat hij er op het laatst andere riviieren als de Waal en de IJssel bijhaalt, want daarvoor heeft de Rijn gewoon de armen uitgestoken. De reeks in jaartallen gegoten feiten is een waardevolle toevoeging. Je komt al lezend los van je omgeving en voelt je door krachtige sfeertekeningen ooggetuige. Lezen, leren en genieten tegelijk.