Politiek is kansloos zonder wederzijds vertrouwen

Ze gaat niet mee in het massale denken over politiek als iets voor mensen die het niet zo nauw met de waarheid nemen. Wel geeft Hannah Arendt  in Het waagstuk van de politiek aan dat het fenomeen staat of valt met wederzijds vertrouwen. De meningen van de Duits-Joodse filosofe, die zichzelf overigens als een politieke theoreticus duidt, hebben na haar overlijden in 1975 niets aan waarde verloren.

Dit boek is een bundeling van een drietal teksten voor fijnproevers. Ze zet het totalitarisme uit de eerste helft van de twintigste eeuw neer als voer voor verknipte geesten. Gevoelloze heersers, die kort van memorie zijn en uitblinken in het selectieve denken. Iets wat onwelgevallig is, wordt weggeschoven als nooit bestaand. De meesters in het aanpassen van de werkelijkheid zoals die hen welgevallig is.

De wandaden van de nazi’s luidden een nieuwe episode in. 'In 1943 ging de afgrond open,' zegt ze met een verwijzing naar de gaskamers. Wat haar meer beangstigt dan het gedrag van de ‘schurkenhoofdman’ als Adolf Hitler, is het feit dat massa’s mensen van vriend naar vijand doorschoven zonder te verblikken of te verblozen. Vreeswekkend bovenal ook is haar gedachte dat het binnenkort technisch mogelijk is dingen te laten beweren waar ze zelf mordicus tegen zijn en die zich vervolgens eigen maken. Niet meten maar 'eten is weten' als credo.

In het hoofdstuk ‘Liegen in de politiek’ veel aandacht voor het bloedvergieten van Amerika in Vietnam. Haar teleurstelling over het handelen van het land waar ze als vluchteling voor het nazi geweld een andere wereld dacht te vinden. Die buitensporige wreedheden begaan tegen een kleinschalig ontwikkelingsland met als ridicule verklaring dat de VS er klem zouden dreigen te raken tussen China en Rusland. Een vuurkracht van duizend tegen één en toch een bittere nederlaag.

Het streven naar mondiale heerschappij sneuvelt als gevolg van binnenlandse problemen, verval van grote steden en het verspillen van natuurlijke hulpbronnen. Uiteindelijk groot gezichtsverlies door devaluatie van de munt, bedreiging van de internationale handel en de eigen levensstandaard. Amerika dat verslagen landen overeind helpt door ze te verbieden  om zich te bewapenen, maar zelf kapitaal te verspillen aan buitensporig wapenbezit.

Interessant is haar visie op burgerlijke gehoorzaamheid die te rechtvaardigen is als groepen mensen hun meningen uitdragen en daarbij het risico nemen gestraft te worden. De snel veranderende meningen. Daar waar de samenleving er nog niet zo lang geleden drie generaties voor nodig had om van kleur te verschieten, is nu al na vijf jaar sprake van een generatiekloof.

Burgerlijke gehoorzaamheid als vrije vereniging van mensen met dezelfde overtuiging in een streven de morele macht van de meerderheid te verkleinen. Arendt geeft de lezer stof tot nadenken. Het is de grote filosofen na haar niet gemakkelijk gevallen om haar gefundeerde meningen onderuit te halen.