Zou het zo gaan?

Als jong volwassene las ik 'Alle mensen zijn sterfelijk' van Simone de Beauvoir. Na het lezen ervan wist ik ten diepste dat het goed is dat mensen sterfelijk zijn en dat ik, ooit, ook zou sterven, en dat dit goed is. Dat gevoel is mij nooit verlaten. Inmiddels zijn dierbaren overleden en van enkele heb ik het stervensproces van dichtbij mee gemaakt. Mijn beide ouders heb ik tot het laatst bijgestaan. Wij die nog leven blijven in het stervensproces van anderen altijd de buitenstaander. Je zou zo graag willen weten, willen voelen, hoe het voor de ander is. Maar... je interpreteert het gedrag van degene die stervende is, hoe hij of zij zich voelt en wat zijn of haar behoeften zijn, op welke manier hij of zij terugkijkt op het leven. Je hoopt zelf het goede voor degene die sterft te doen. Maar wat er precies omgaat in de stervende, tot aan die laatste momenten, je weet het niet precies en zult het ook nooit weten. Lisa Ridzén doet een poging om die innerlijke wereld van Bo in zijn laatste maanden open te maken voor ons, lezers, en daar is ze goed in geslaagd. Zou het zo gegaan zijn? Zou het zo bij mij gaan? Mooi vind ik hoe Ridzén de lezers meeneemt naar de tussenwereld van Bo, tussen leven en dood in. Zijn gedachten over het verleden, waar hij dan schijnt te verblijven, lopen over in het echte leven waar hij dan is en tegelijkertijd steeds minder echt aanwezig is. Zijn boosheid, zijn liefde, zijn onmacht in het kunnen verwoorden daarvan en uiteindelijk zijn aanvaarding. Voor mij staan de romans 'De kraanvogels vliegen naar het Zuiden' van Lisa Ridzén en 'Alle mensen zijn sterfelijk' van Simone de Beauvoir naast elkaar. Waar de ene roman mij de rustige wetenschap en aanvaarding heeft gegeven dat het goed is dat ons leven eindig is, geeft de andere roman mij een inkijkje in hoe je bent en denkt en doet tijdens het stervensproces en dat het overgeven van het leven aan de dood met stappen gaat en dat je vrede kan hebben met losse eindjes die er altijd zullen zijn tussen jou (stervende) en hen (geliefden die achter blijven).