Prachtige ode van een zoon aan zijn moeder

Het eerste boek dat ik las van Marcel Vaarmeijer was ‘De gloriedagen van Walter Gom,’ een komische roman over de extreem introverte Walter, een man van middelbare leeftijd die voor ieders probleem de perfecte oplossing heeft, behalve voor zijn eigen. Het is een heerlijk, licht absurdistisch boek dat wat mij betreft maar één probleem heeft: er is te weinig conflict, waardoor het verhaal – ondanks de humor en overdrijving - enigszins voortkabbelt.

Dat probleem heeft de opvolger ‘Voor wie ik heb liefgehad’ absoluut niet. Integendeel, wanneer we de negentigjarige hoofdpersoon Louise Veldman ontmoeten in het verpleegtehuis waar ze haar laatste dagen slijt, is ze cynisch en wraakzuchtig. Ze probeert het leven te ontlopen, onzichtbaar te worden, maar in plaats daarvan zoekt ze vooral de confrontatie op. Met haar medebewoners, met het personeel en met de psychiater die haar probeert te doorgronden.

‘En jij, Louise,’ vraagt ze als ik op de rand van de behandeltafel zit, ‘hoe compenseer jij je verdriet?’ ‘Ik help mensen die slecht compenseren. Ik neem ze bij de arm, leid ze naar de afgrond en geef ze een zetje.’

Wanneer iemand Louise haar de twaalf dagboeken bezorgt die ze tijdens haar jeugd geschreven heeft, komen we erachter dat ze als jonge vrouw alles behalve onzichtbaar was. Doordat Vaarmeijer de dagboeken laat voorlezen door verpleger Fabio, krijgen we een inkijkje in zowel de Louise van toen als die van nu.

‘Slapen is altijd lastig geweest. Als kind durfde ik het niet, omdat ik bang was in het donker. Als tiener had ik er geen zin in. Als volwassene had ik er geen tijd voor. En nu, nu ik zin en tijd genoeg heb, mag het niet meer.’

Het grootste deel van de dagboeken speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog en we volgen de jonge Louise op haar tocht door Europa. Ik las het in Berlijn, wat het verhaal een extra dimensie gaf. Maar wat het boek zo mooi en puur maakt, is Louise. Het is bijna onvoorstelbaar dat deze levenslustige, bijna naïeve jongedame, hetzelfde personage is als de Louise in het verpleegtehuis. Totdat je meemaakt, wat zij meemaakt.

‘Mijn man had twee puntjes op zijn voornaam, en drie sterren op zijn jas.’

Het personage Louise Veldman is gebaseerd op Marcel Vaarmeijer’s eigen moeder en de roman op haar dagboeken. Hij beschrijft ook de koele verstandhouding tussen moeder en zoon, wat het lezen soms extra pijnlijk maakt, vooral als je Marcel – zoals ik – een beetje kent. Er waren momenten dat ik Louise wilde knuffelen en er waren momenten dat ik haar wel kon wurgen.

‘Dus mijn zoon is voortaan jeugdboekenschrijver?’ ‘Je zoon is boekenschrijver.’ ‘Wat houdt dat in, boekenschrijver?’ ‘Dat ik opensta voor alle boeken.’ ‘Ook romans?’ ‘Romans, thrillers, jeugdboeken, kinderboeken…’ ‘Telefoonboeken?’ ‘Dat is mijn einddoel, mama, het schrijven van het ultieme telefoonboek.’

Het boek is mooi geschreven, met opnieuw het licht absurdistische taalgebruik waar Vaarmeijer patent op lijkt te hebben. Alleen de scènes in het verpleegtehuis zijn bij vlagen ongeloofwaardig, waarbij met name het uitschakelen van de ´boze´ psychiater een hoog Bassie en Adriaangehalte heeft, ondanks het wrange resultaat. Maar dat is slechts in klein mankement. ´Voor wie ik heb liefgehad´ is een prachtige, melancholieke ode van een zoon aan zijn moeder, waarbij hij de mindere kanten van haar persoonlijkheid niet schuwt.

‘Ik mis iedereen, Fabio. Ik mis mijn familie, mijn vrienden, mijn geliefden. Ik mezelf, wie ik was, wie ik werd, wie ik had kunnen zijn. Ik mis ze elke dag, elke nacht, nuchter, dronken, levend en dood.’