Ongrijpbaar

De groene eend is het debuut van de Franse vertaler Manu Causse (1973) en is in vijf talen uitgegeven.

De eerste alinea geeft de sfeer van het boek goed weer:

"De jongen kijkt naar de karper. Van de karper weten we het niet."

De jongen, Isaac, heeft bijna nooit een naam. Hij heet doorgaans de jongen. De jongen kijkt. Veel meer doet de jongen niet. Hij kijkt graag naar karpers. Karpers hebben geen uitdrukking op hun gezicht mede omdat ze geen wenkbrauwen hebben. De jongen ook niet, want hij plukt ze uit.

Binnen een alinea weet je dat de jongen autistisch is zonder dat het wordt gezegd. In die alinea voel je als lezer meteen sympathie voor de jongen. De jongen heeft een vader die hem eens in de week komt halen. De jongen kijkt dan urenlang naar de karpers en de Vader zit op een bankje. De Vader heeft moeite met het gedrag van zijn zoon. De Vader heeft een naam, Eric, maar die wordt niet vaak gebruikt.

Is dit een mooi verhaal? Nee, het is schitterend, vervreemdend, ontroerend en zo af en toe afstandelijk waardoor je de draad een momentlang verliest. De emoties zijn rauw en daardoor echt. Je wilt het verhaal leren kennen van de Vader, de Zoon en de oude man, maar door de vele perspectieven vervliegt het beeld soms sneller dan je zou willen.

Het boek heeft natuurlijk een verhaal, al is dat niet het meest typerende aan het boek. Vader Eric weet zich vaak geen raad met het gedrag van zijn zoon. Communicatie tussen de twee verloopt stroef. Dat verandert als Eric een groene eend erft. Isaac reageert positief op de auto en Eric besluit op pad te gaan. Zijn ex-vrouw, de moeder van Isaac, is hier niet van gecharmeerd en roept de gendarmerie te hulp. Die zetten de achtervolging in. Niet met sirenes, maar met rustig en doortastend onderzoek. Een roadmovie door Frankrijk is geboren. Het is ontroerend om te zien hoe beide personages zich ontwikkelen en steeds meer met elkaar in contact komen.

Causse is vertaler en zijn liefde voor taal spat van iedere pagina. Taal is de ware reden om dit boek te lezen. Het is alsof je een extensionalistische film kijkt die inzoomt op de karakters zonder dat je begrijpt waar de scène precies om draait. Het is de sfeer die pakt. Het ongrijpbare van de kunst bepaalt het verhaal en wordt ingekleurd door mooie zinnen.

"De wereld is kalm als de jongen er niet is."

Dit omschrijft bij aanvang het gevoel dat de Vader bij zijn zoon heeft. Het laat zijn onmacht zien. Aan het einde van de reis kijken Vader en zoon elkaar aan. De zoon ontwijkt de blik van zijn Vader niet. En de Vader voelt zich alsof hij de karper is. En als het verhaal dan echt ten einde is kijkt de zoon naar een kat en de Vader kijkt naar hem, gaat staan en kust – zonder iets te zeggen – zijn zoon.

"Zachtjes valt de wereld op zijn plaats. (…) Het was de moeite waard."

En hoe ongrijpbaar het boek ook is, de moeite waard is het zeker.

Vertaler Manik Sarkar heeft een hele kluif gehad aan deze vertaling waar alles draait om de dromerige taal, waarbij zoveel betekenis zit in het woord dat er niet staat. De wirwar van tijden, personages, perspectieven komt in het Nederlands helemaal tot zijn recht. Het boek is mooi vormgegeven. De omslagfoto is sfeervol en omhelst de sfeer van de wereld waarin Isaac leeft.